vrijdag 30 januari 2015

Dokkumers in Helsingør, circa 1550-1600

Uitgeverij Verloren publiceert een aantal interessante kleine boekjes in de Zeven Provinciënreeks met hele specifieke onderwerpen zoals Loterijen in de Nederlanden tot 1726, De Noord-Nederlandse kunsthandel in de eerste helft van de zeventiende eeuw en ‘Al het Hollandse volk dat hier nu woont’, Nederlanders in Helsingør, circa 1550-1600.
Het eerste boekje heb ik in mijn bezit en geeft prachtig weer hoe loterijen al in het verleden in de Nederlanden werden ingezet om geld te werven voor goede doelen. Op een centraal plein in de stad vond dagenlang de loting in het openbaar plaats, onder grote belangstelling.

Het tweede boekje heb ik ook en geeft o.a. aan hoe schilders als Jan Miense Molenaer met de handel omgingen.
Het derde boekje heb ik (nog) niet gekocht maar wel doorgebladerd. Mijn oog viel daarbij op twee Dokkumers die vermeld worden in de Deense plaats bij de Sonttol die in vroeger tijden Elseneur genoemd werd.
Het blijkt dat de Nederlanders, zowel diegenen die hier tijdelijk verbleven als zij die hier vast woonden, zeer vaak met elkaar op de vuist gingen, en dat dergelijke vechtpartijen vaak in doodslag eindigden. In 1550 gaat Frerick Tønnesen akkoord met de verplichting dat de Deense koning en, namens hem, diens ambtenaren van zijn diensten gebruik kunnen maken- te land en te water, binnen of buiten Denemarken, en zonder betaling- om op die manier genade te krijgen omdat hij 'vorige zomer hier in Helsingør per ongeluk stuurman Gipken Vybrandzssen (Tjipke Wybrands ?, HZ) uit Dockum in West Friesland heeft vermoord (noot 114).

Jacob Willumsen, 1572-1573, A. 1574: Rode van Jacob Willumsen. In 1569 krijgt Jacob Willumsen, die in Dokkum woonachtig was, toestemming om zich hier te vestigen. Hij heeft de helft van zijn schip aan burgemeester Henrik Mogensen en Jorgen Maer verkocht, en de goederen die zich daarin bevinden zijn zowel van hun beiden als van hem (TBVI, 213b). (Hij zat dus in een partenrederij, HZ). In 1570 heeft hij juridische problemen met zijn reders H. Mogensen en J. Maer (TBVI, 271b-272a).
Jacob Willumsen komt in de Sonttolregisters ook regelmatig voor met thuishaven Dokkum:

DateShipmasterPlaceDeparture - Destination
9-6-1565Jacob WillumssnDocckumDocckum - -
22-6-1565Jacob WillumssnDocckumLandtzkrone - -
23-7-1565Jacob WillumssnDocckumDocckum - -
15-8-1565Jacob WillumssnDocckum- - -
15-8-1565Jacob WillumssnDocckumDanschenn - -
25-9-1565Jacob WillumssnDocckumAlborrig - -
27-10-1565Jacob WillumssnDocckum- - -
27-10-1565Jacob WillumssnDocckumDanschen - -
18-3-1566Jacob WillumssDoeckumDoeckum - -
11-4-1566Jacob WillumssenDoeckum- - -
11-4-1566Jacob WillumssDoeckumDanschenn - -
29-5-1566Jacob WillumssDoerkumDoerkum - -
26-6-1566Jacob WillumssenDoeckum- - -
26-6-1566Jacob WillumssDoeckumDanschenn - -
8-4-1567Jacob WillumssenDocckumDocckum - -
9-4-1567Jacob ThomessenDocckumDocckum - -
28-4-1567Jacob WillumssDoeckum- - -
28-4-1567Jacob WillumssnDocckum- - -
28-4-1567Jacob WillumssnDocckumDanschen - -
7-6-1567Jacob WillumssDoeckum- - -
7-6-1567Jacob WillumssDoeckum- - -
7-6-1567Jacob WillumssenDocckumDocckum - -
7-6-1567Jacob WillumsDonckum- - -
9-6-1567Jacob ObbessenDocckumDocckum - -
29-6-1567Jacob WillumssDoeckum- - -
15-4-1569Jacob WillumssenDocckumDocckum - -
2-5-1569Jacob WillumssenDoeckum- - -
7-6-1569Jacob WillumssenDocckumDocckum - -


Historicus Henk Looijesteijn schreef een recensie over dit aardige boekje.


dinsdag 27 januari 2015

Historisch Tijdschrift Fryslân januari 2015 met Dr. Straat, Edele Kinderen en Terpenpaard

In het eerste nummer van 2015 van het tijdschrift van het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur wordt Dr. Hendrik Straat onder de loep genomen. De stad-Groninger werd landelijk bekend door zijn werk als chirurg bij de scheiding van de Siamese tweeling Tjitske en Folkje uit Mûnein (Tietjerksteradeel) in 1954. Als beginnend dokter werkte hij nog als invaller in Ternaard. Hij was ook een kunstliefhebber die vooral moderne kunst verzamelde, o.a. van Gerrit Benner.
In de rubriek Cold Case gebruikt Nelleke IJssennagger een zwaardschedepuntbeschermer uit de collectie van Norwich Castle Museum in Engeland als voorbeeld voor een vergelijkbaar exemplaar in de collectie van het Fries Museum. Het tegenkomen van zelfde exemplaren in verschillende gebieden leidt tot nieuwe inzichten.
Egge Knol van het Groninger Museum laat een tweeduizend jaar oude merrie tot leven komen in zijn artikel Paard op Reis. Het dier van het Landbouwmuseum in Earnewald komt uit Wageningen. Maar het zou zo maar kunnen dat dit oude paardenskelet uit de afgegraven terp van Ferwerd komt en aan een Wageningse ingenieur is verkocht!
De stinsen van Hessel van Martena worden door Ruud Spruit beschreven. O.a. de stadstins in Franeker, het huidige Museum Martena, komt aan bod. Daarin worden momenteel prachtige schilderijen van Friese kinderen tentoongesteld uit de periode 1550-1800: Pjutten en Beukers.
De rubriek Historici in Friesland zet de specialist godsdienstgeschiedenis Wiebe Bergsma in de schijnwerpers. Hij is o.a. auteur van De wereld volgens Abel Eppens, een Ommelander boer uit de zestiende eeuw, Tussen Gideonsbende en publieke kerk, en ook For uwz lân, wyv en bern, De patriottentijd in Friesland.
Deze laatste spreuk staat op een vlag uit de 18e eeuw, een van de weinige Friestalige culturele uitingen uit die tijd. Symen Schoustra bespreekt het boek van Philippus Breuker, Opkomst en bloei van het Fries nationalisme 1740-1875, over die tijd van Cultuurnationalisme en Friese intellectuelen.
Uit de rubriek Kort Nieuws is nog vermeldenswaard dat een ontwerptekening van tuinarchitect Roodbaard van een tuin in Kollum die in de jaren 1828-1838 werd aangelegd voor apotheker Riedel, geschonken is aan Tresoar.

zondag 25 januari 2015

Expositie Museum Admiraliteitshuis: Dood in Dokkum, graven in de Bonifatiusterp

In het museum Admiraliteitshuis te Dokkum is t/m maart 2015 de expositie ‘Dood in Dokkum, graven in de Bonifatiusterp’ te zien. Met als onderwerp de geschiedenis van de Markt in Dokkum.

De Markt is nu een niet heel erg aantrekkelijk plein waar veel auto’s parkeren. Maar het oudste gebouw van Dokkum, de Grote of Sint Martinuskerk, staat er als resultaat van een ontstaansgeschiedenis die zijn weerga niet kent in Friesland. Hier werd namelijk na de dood in 754 van Bonifatius en zijn gezellen een groot platform gemaakt van kwelderzoden. Niet alleen als een soort landmark voor de martelplaats, zoals katholieken dat noemden, maar ook om het gedachteniskerkje te vrijwaren voor overstromingen.

De expositie laat de veranderingen zien die deze plaats in de loop der eeuwen onderging. Op de martelplaats werd een houten kerkje gebouwd, al gauw omringd door een kerkhof; het eerste kerkje werd vervangen door grotere kerken van steen; er kwam een klooster dat weer afgebroken werd aan het einde van de 16de eeuw; en ga zo maar door.

De subtitel van de expositie verklapt dat de nadruk ligt op archeologie, wat is er gevonden tijdens opgravingen en wat vertelt ons dat. Zo zijn er opgravingstekeningen te zien, eeuwenoude grafkisten met hun inhoud en resten van grafzerken. Maar ook bouwfragmenten van het oude klooster, afbeeldingen van de grote abdijtoren die er tot 1830 stond en resten van het prachtige Gotische steenhouwerswerk dat de parochiekerk eens sierde.

De expositie begint met de uitleg over het gebruik van kwelderzoden voor verhogingen in het landschap en middeleeuwse woningen en eindigt met foto’s uit de tijd rond 1900, toen de Markt nog een echte veemarkt was, geplaveid met kinderkopjes en met het café De Beurs als beeldbepalend element aan de zuidzijde.

Een aansluitende lezing is in het Hellinghûs te Dokkum op donderdag 29 januari om 20.00 uur een lezing over uitvaarttechnieken, ondersteund met veel afbeeldingen. De lezing wordt gehouden door Hans Kemperman en sluit aan bij de expositie ’’Dood in Dokkum: graven in de Bonifatius terp’’ die t/m maart te zien is in museum Dokkum.

Dhr. Kemperman uit Terherne was in zijn carrière o.a. prosector (voorsnijder, een ontleder van menselijke lichaam) bij een medische faculteit, betrokken bij lijkopgravingen en lichaamsidentificaties (o.a. de Bijlmerramp en de giframp in Bhopal).

Zijn lezing gaat over verschillende moderne uitvaarttechnieken zoals vriesdrogen en balseming en andere manieren om na het overlijden het menselijk lichaam te bewaren. Hij ondersteund zijn verhaal met veel afbeeldingen.

Het verhaal en afbeeldingen kunnen confronterend zijn.

Aanmelden verplicht i.v.m. beschikbare ruimte en catering. via het contactformulier of bellen naar: 0519 293134

Donderdag 29 januari om 20.00 uur bent u van harte welkom in het Hellingshûs, Zuiderbolwerk 79, Dokkum. De kosten zijn voor donateurs € 4,- voor anderen € 6,- (incl. koffie/thee en iets lekkers).

vrijdag 23 januari 2015

Symposium: Maritieme Geschiedenis van Harlingen

De Werkgroep Maritieme Geschiedenis van de Fryske Akademy organiseert op zaterdag 31 januari 2015 een symposium over Harlingen als zeehaven. Het wordt gehouden van 14.00-17.30 uur, met daarna, vanaf 18.00 uur, een stamppotbuffet.
Het symposium wordt gehouden in de Maritieme Academie Harlingen (Almenumerweg 1, 8861 KM Harlingen).
‘Zuiderhaven’, W.G.F. Jansen.
Foto: Collectie Gemeentemuseum
Het Hannemahuis, Harlingen
Harlingen heeft zich in de loop der eeuwen ontwikkeld tot de belangrijkste zeehaven van Friesland. Door de aanleg van de Harlinger Trekvaart - nu het Van Harinxmakanaal -kreeg het in feite de hele provincie als achterland.
De stad profiteerde in de Gouden Eeuw volop van de ligging aan de vaarroute naar wereldhaven Amsterdam, maar deelde na 1780 ook in de neergang van die stad. In de 19de eeuw werd Harlingen een belangrijke exporthaven voor Friese landbouwproducten als boter, pootaardappelen en stamboekvee.
De aanleg van de Willemshaven en de spoorlijn naar Leeuwarden wekten verwachtingen van verdere groei, die echter uitbleef. De crisis van de jaren 1880 gooide roet in het eten. Ook de uitbreiding van de haven in de jaren na 1975 bracht aanvankelijk geen groei, later wel.

Programma
13.30 uur ontvangst met koffie/thee
14.00 uur welkom en opening door Rob Leemans (voorzitter Werkgroep Maritieme Geschiedenis),
Arjen Mintjes (Maritieme Academie Harlingen) en Roel Sluiter (waarnemend burgemeester
Harlingen)
14.15 uur Yme Kuiper - ‘Handel in zeegezichten in 18de-eeuws Harlingen’
Jeanine Otten - ‘Zeil en stoom in de IJzeren Eeuw: 19de-eeuwse Harlinger reders’
Thea Roodhuyzen - ‘De Admiraliteit van Harlingen’
15.45 uur pauze met koffie/thee
16.00 uur Clé Lesger - ‘Harlingen en Amsterdam: havenfuncties in het Zuiderzeegebied’
Meindert Schroor - ‘Harlinger havens’
Gerald de Weerdt - ‘Nova Zembla Experience’
17.20 uur afsluiting met aansluitend borrel en vanaf 18.00 uur stamppotbuffet
De lezingen zijn in het Nederlands.

Toegang en opgave
Deelnemen aan het symposium kost slechts € 5.
De kosten voor het stamppotbuffet bedragen € 15.

Opgave voor het symposium en/of het stamppotbuffet kan tot en met vrijdag 23 januari 2015 bij de Fryske Akademy, via het mailadres: baly@fryske-akademy.nl. Graag duidelijk aangeven of u voor het symposium én het stamppotbuffet (wel of niet vegetarisch) komt of alleen voor het symposium.

woensdag 21 januari 2015

Tentoonstelling Pjutten en Beukers in Franeker een lust voor het oog

Afgelopen woensdag kwam het er eindelijk van. Op weg naar Leeuwarden voor een bijeenkomst van De Vrije Fries bracht ik een bezoek aan Museum Martena in Franeker. In goed gezelschap van Piet Bakker, gepromoveerd op de Friese kunstgeschiedenis in de Gouden Eeuw, bekeek ik de tentoonstelling over Friese kinderportretten tussen 1550 en 1800: Pjutten en Beukers.

Omdat we gelijk bij de opening om 11 uur binnenkwamen hadden we het rijk alleen. Al gauw kwam Manon Borst, directeur van het museum, even langs en discussieerden we over de diverse aspecten van de getoonde schilderijen, zoals familiewapens en signatuur.
Opvallend bij diverse schilderijen is dat de kleding van de kinderen soms vrij vlak is, wat volgens Bakker mogelijk wijst op de invloed van decoratieschilders op de compositie. Ofwel deze decoratieschilders schilderden alleen de kleding van de kinderen ofwel ze schilderden het geheel, naast hun reguliere werk in het schilderen van decoraties op wanden en meubelstukken.

Noordoost-Friesland is vrij goed vertegenwoordigd. Een van de meest levendige schilderijen is dat van de kinderen uit de rijke boerenfamilie Botma uit Morra.
En wat te denken van het prachtige schilderij van het jonge meisje Luts van Harinxma thoe Slooten, afkomstig van Huize Tjessens te Waaxens in Westdongeradeel, bij Holwerd.

Koopt u ook vooral het bijbehorende boek annex de catalogus Pjutten en Beukers, die onder redactie van curator Marjan Brouwer tot stand gekomen is.

Overigens is het museum druk bezig de collectie te digitaliseren. Een deel vindt u al online bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Nu het Fries Museum nog!

zondag 18 januari 2015

Criminele Sententies Hof van Friesland 1649-1699

Op dit blog heb ik al een aantal keren gewezen op een bron die voor genealogen en streekhistorici van onschatbare waarde is. Het gaat hier om de dossiers bij Tresoar van de Criminele Sententies.
Sinds jaar en dag zijn van deze omvangrijke dossiers naamlijsten/indexen gemaakt, echter in digitale vorm alleen voor de periode 1700-1811.
Al voor deze digitalisering waren ware sneupers als R.S. Roarda, W.Tsj. Vleer en Han Hietkamp bezig om op basis van deze archiefbron de meest bijzondere verhalen met een breed publiek te delen middels hun publicaties.
Zo publiceerde R.S. Roarda namenlijsten en korte samenvattingen van de vergrijpen en veroordelingen in Nammen fan Dokkumers ut earder tiid, Criminele Sententies Kollumerland 1700-1811 , Criminele Sententies Dantumadeel en Achtkarspelen 1700-1811 en Achttiende eeuwse criminaliteit in de Friese Wouden. Een oudere bronbewerking van hem betreft de Rentmeestersrekeningen.

W.Tsj. Vleer publiceerde o.a. de boekjes uit de RAKO-reeks (Rare Kostgangers) met daarin Dokkum en omliggende gemeenten, Achtkarspelen, Opsterland en Smallingerland. Zijn zoon liet onlangs weten dat wellicht 1 of meerdere deeltjes binnenkort opnieuw uitgegeven gaan worden.

Han Hietkamp tenslotte was de auteur van Kerfstokjes van onze voorouders, met daarin vele voorbeelden uit onze regio.

Van recentere tijd is de database met criminele rolboeken bij Tresoar die de periode 1833-1934 beslaat.


Aangezien ik zelf graag de namenlijsten van Friese voorouders online publiceer richtte ik mij onlangs op de indexen op de Criminele Sententies van het Hof van Friesland die juist voor de al bekende periode 1700-1811 liggen. Ik wist nog dat er in de leeszaal van Tresoar een groen gekaft boek met kopieën in de kast moest staan van dergelijke lijsten. 
Toen ik recent toch in Leeuwarden moest zijn had ik even kort de tijd om foto's te maken. Al snel vond ik uit dat het de Nadere Toegang 14.09 betrof. 
Al doorbladerend zag ik dat eigenlijk alleen de periode 1649-1699 nog redelijk leesbaar is voor de gemiddelde sneuper. En aangezien ik ook niet veel tijd had, heb ik die periode fotografisch vastgelegd. Niet alle foto's zijn even scherp, maar hopelijk geeft het u genoeg inspiratie om op zoek te gaan naar een voorouder. En als u iets leuks vindt vraag dan het dossier op en schrijf er een artikel over! De volgorde is ogenschijnlijk wat vreemd maar gaat in tijdsperioden terug van 1692-1698 tot 1649-1666.
U kunt hier de namenlijsten, gealfabetiseerd op voornaam, online doorbladeren van:
Criminele Sententies Hof van Friesland 1649-1699.
Klikt u op de afbeeldingen voor een vergroting! Vervolgens met het wieltje op uw muis kunt u verder inzoomen.Veel beklaagden waren vrouw of kwamen van buiten Friesland zoals Amsterdam, Breda, Zwolle, Kampen of zelfs Praag.


Ook scans van Criminele Sententies Hof van Friesland 1634-1649

Laat ons weten als u wat interessants vindt of een deel heeft getranscribeerd!

De Criminele Sententies gaan nog veel verder terug, tot wel 1516, want met wat meer inspanning in het archief kunt u zelfs vinden dat een Dokkumer in 1526 te pronk moest staan.

Verder vindt u via het Fries Foto-archief oude foto's van voorouders die vaak kleine misdaden als landloperij en diefstal pleegden, zoals bv deze Sippe Boukes Elzinga uit Oostdongeradeel, inclusief beschrijving in pdf van het vergrijp!

zaterdag 10 januari 2015

Roddelboeken: Quaclappen 1527-1620 prachtige bron voor Friese streekhistorie en genealogie

Tresoar heeft online een bron die bij vele sneupers nog onbekend is en daarom aandacht verdient. Zeker omdat het een periode beslaat die vaak een eeuw verder teruggaat in de tijd dan de meeste DTB boeken. Zo zou je dus toch voorouders kunnen vinden van wie je Doop, Trouw of Begraven niet meer kunt vinden. Want er staan prachtige zaken in deze bron. Het betreft hier de Quaclappen.

Volgens de overlevering werden de quaclappen (quaet clappen = kwaadspreken, roddelen) zo genoemd omdat ze aangeven welke raadsheren aanwezig waren bij de beraadslagingen over een vonniswijzing, en dus indirect ook welke raadsheren absent waren.

De oude archiefstukken zijn door onderzoeker Jan Post getranscribeerd en als database en pdf op de Tresoar website beschikbaar. Slechts het deel 1527-1591 is via een zoekveld doorzoekbaar. De latere delen zijn als pdf beschikbaar en vervolgens per stuk met Ctrl F te doorzoeken.
Zoeken in de jaren 1600-1620:
Enkele willekeurige voorbeelden met betrekking tot Noordoost-Friesland:
Adie Lambertsz, ‘It is mei sizzen net to dwaen’,
21 november 1601.
Syds van Scheltema als vomacht van Laas Jongema; His Feitsma als moeder en als wett.voorst van haar kinderen bij Hessel Meckmans.; Jacob Jacob als armvoogd binnen Dokkum,
Jan Jans .... Gerrijt Harmens en Mewis Jacobs Req. CONTRA De Magistraat van Dockinge. Het HOFF ord. partijen te compareren voor Hillema: Poincten; Wien de Fontein toekomt; en in wiens land die gelegen is. en of de stad Dokkum daertoe enich recht heeft; indien (ja?) door wat titel. Oft de Fontein limiten (?) genoempt als de westerse loten in de westzijden werden affgegraven en door wat oorsaken. Oft (door) het soute water de Fontein geheel bedorven is....; dan ofte sulks alleen geschied voor een vr... tijden?

Barbara Jans dr. wed wln. Mewis Jacobs als wett voortst v.d. knn bij de vs Mewis. te Dokkum. CONTRA Jelger van Feitsma raad en rentmr. generaal. EN Dirck Douwes en Jan Hendriks voormond over de weesknn van wln. Adie Lamberts. In factis. (Adie Lambertsz was vermoedelijk geboren in Kollum in 1521/22 en overleed te Leeuwarden in 1594. Koopman en burgemeester van Leeuwarden.)

328.
Andries Paulij wonende te Hantumhuizen vanwege Mock Tamme dr zijn huisvr. onder
verband van goederen en de rato caverende, mede recht hebbende van Tyepcke Tamme dr.
zijn huisvrouw. CONTRA Tseetse Peima voor zich en dr Jacob Bouricius en Sixtus Peima
als cur. over Beydske Peima en Worp Peima mede voor hen zelven. Het HOFF ord. de
gerequireerden te gehengen en te gedogen dat bij commissaris van den hove voorts anders
geprocedeerd wordt tot scheidinge van de partijen van de buitendijks landen, en aangevende
en de req. daarvan te laten volgen hen bij teatament toegemaakt, met schaden etc.
12 dec 1601.

330.
Taecke van Hettinga wonende tot Hantum; bijzitter W. Dongeradeel; CONTRA Jr. Worp
van Tyessens
. Het HOFF cond de gedaagde aan de impt te betalen ter zake van injuratien
de somma van 40 g.glds; absolverende de gedaagden van de vordere eis; en verklaart de impt
verder niet ontvangbaar.

Pier Johannes en Swaene Tyerks dr. e.l. te Aengium in Dongeradeel als cessie hebbende van
Folkert Tyerks en zijn huisvrouw. CONTRA Coene Hendriks voor hem en onder verband
van zijn goederen en de rato caverende voor Sijts Jacobs dr. zijn e.h. en Jacob Scheltis burger
te Dokkum. ... de ged. om aan de impt te betalen 53 g.gld met schaden etc. Reserverende de
gevoegde zijn recht bij nieuwe instantie.
398.

donderdag 8 januari 2015

Fries kaartenkabinet online met kaarten 15e tm 20e eeuw

Tresoar meldt in een persbericht:
Fries kaartenkabinet online.
7.000 Friese kaarten en bouwtekeningen nu online beschikbaar vanuit ‘Wurkje foar Fryslân

Vanaf vandaag is het Fries Kaartenkabinet beschikbaar. Het gaat hierbij om een website www.frieskaartenkabinet.nl) met bijna 7.000 kaarten en bouwtekeningen uit de vijftiende tot en met de twintigste eeuw uit de collectie van Tresoar. De nadruk ligt op materiaal uit de achttiende en negentiende eeuw. De collectie geeft een gedetailleerd en vaak verrassend beeld van de Friese dorpen, steden en landschappen in het verleden, maar is ook voor de huidige discussie over de inrichting van openbare ruimte, architectuur en landschap van groot belang. Het kabinet groeit naar zo’n 10.000 kaarten in 2015.

Het Fries Kaartenkabinet is het eerste zichtbare resultaat van het Deltaplan Digitalisering. In 2014 stelde de provincie Fryslân vanuit het project ‘Wurkje foar Fryslân’ 5 miljoen euro beschikbaar voor het digitaliseren en online presenteren van cultureel erfgoed uit de Friese erfgoedinstellingen. Het project draagt bij aan de creatie van het virtuele Fryslân dat in 2018 door iedereen, waar ook ter wereld bezocht kan worden. Het project levert niet alleen digitale informatie, maar in de komende jaren ook werkgelegenheid voor tientallen mensen. Vanaf februari komen alle projecten op gang en komt er steeds meer materiaal beschikbaar uit de musea en archieven, maar ook uit bijvoorbeeld de omvangrijke collectie van Omrop Fryslân.

Commentaar HZ: Een prima initiatief. Ik mis nog even de connectie met een eerder initiatief Friesland op de Kaart. Nu is daarin alleen materiaal over Friesland gekoppeld met Google Maps terwijl het Fries kaartenkabinet ook veel materiaal van buiten Friesland bevat.
Verder lijkt de aankondiging dat er in de loop van dit jaar steeds meer bij komt uit musea en archieven veelbelovend.
Maar dat heb ik al vaker gehoord. Tijdens de sluiting van het Fries Museum voor de huidige nieuwbouw zou ook een groot deel van de collectie digitaal beschikbaar worden gesteld. Daar is echter niks van terecht gekomen! Laat wat dat betreft het initiatief van het Rijksmuseum om de collectie in hoge resolutie online te zetten voor algemeen gebruik een lichtend voorbeeld wezen voor Friesland!
Overigens levert zoeken op het woord Dokkum in het Fries kaartenkabinet al diverse pareltjes op!

woensdag 7 januari 2015

De Franse kazerne te Anjum

De Leeuwarder Courant van 4 januari 1815 meldde de verkoop van 80 legerbedden in Anjum/Oostmahorn. Griffier A. van Slooten doet de aankondiging van de verkoop op drie plaatsen in de buurt van de oude Franse kazerne. Bij Jan Bakker, kastelein op Oostmahorn. Bij Taeke Pieters van der Herberg, kastelein te Anjum en Klaas Nauta, kastelein op de (Dokkumer) Nieuwezijlen.
Wat was er aan de hand?
In 1813 bevrijdden de Kozakken Noordoost-Friesland van de Fransen.

Links de voormalige Franse kazerne te Anjum
Uitgaande Stukken van de Maire te Anjum dd 19 november 1813.
Brief aan de prefekt van het departement van Vriesland: ik bericht u dat direct na het vertrekken van de douanes alhier door mij de nagelaten goederen in beslag zijn genomen en geïnventariseerd, tesamen met de twee visaken die werden gebruikt om over het wad te kruisen. Deze twee schepen zijn afkomstig van Urk (Durk Pieters Romkes) en van Ameland (Douwe Jacobs de Vries), de roeren zijn door mij in bewaring genomen. De kustkannonniers wilden hun wapenen neerleggen om naar huis te gaan omdat ze geen soldij meer kregen. Ik heb de sergeant en de korporaal en 4 of 5 man op kosten van de gemeente aangenomen om de batterij te bewaken tot ik nader order van u ontvang.

En dd 29 november 1813:
Brief aan H. van Sminia, waarnemend prefect van Friesland: ten gevolge van de proclamatie van Russisch Keizerlijke overste Rosen dd 22-11-1813 stuur ik u de opgave van goederen welke door de douanes in deze gemeente zijn achtergelaten en door mij in bewaring genomen, ook een opgave van Jan Engberts Botma op Ezumazijl van de goederen die bij hem in bewaring zijn genomen en eigendom van de weduwe van Vlieme Crepin te Duinkerken, verder vraag ik mij af of de goederen misschien publiek verkocht moeten worden of opgezonden naar een adres waardoor transportkosten nodig zijn: hoe te handelen? (afschrift gestuurd naar de commandant van het departement Friesland).

Hedentendage is de Kruitkelder uit 1810 in de dijk van Oostmahorn bij vakantiepark Ezonstad nog te bezichtigen.

vrijdag 2 januari 2015

Porselein met wapen De Wendt in Rijksmuseum

Het is altijd leuk om het nieuwe jaar te beginnen met een kleine 'ontdekking'. Ik was even met mijn zoon in het Rijksmuseum om nu eens de bibliotheek en het Azië-paviljoen te bekijken. Het is ondoenlijk om het museum in een keer geheel te bekijken dus is het wel zo leuk om per bezoek, zeker als je een museumkaart hebt, een klein deel wat beter te bekijken.
Om de prachtige historische Cuypersbibliotheek, met uiteraard veel boeken en tijdschriften over kunstgeschiedenis, te bereiken moet je via de Waterloo-zaal lopen. Niet alleen hangt daar een immens schilderij van de Slag bij Waterloo die nota bene groter is dan de Nachtwacht, maar ook onze Friese kunstschilder uit Augustinusga, Willem Bartel van der Kooi is met een aantal prachtschilderijen prominent daar recht tegenover te zien op zaal. Naast elkaar hangen De Minnebrief (1808) en Het gestoorde pianospel, uit 1813. Het museum vermeldt bij de kinderen op het schilderij met de piano dat niet bekend is wie zijn afgebeeld, maar ik vind het jongetje rechts wel erg op de zoon van Van der Kooi, Haije (geboren in 1807) lijken. Zijn portret is momenteel te zien op de tentoonstelling in Museum Martena, Pjutten en Beukers.

Het Azië-paviljoen ligt wat verstopt bij de vernieuwde Philipsvleugel van het museum en heeft nog een groot deel dat met een lange trap naar beneden leidt. En ik had nog nauwelijks de eerste vitrine bekeken of mijn oog viel op een porseleinen theebus met familiewapen. Die kwam me bekend voor. Uit het vrij uitgebreide bijschrift bleek echter niet van welke familie dit was. Ik vermoedde dat het van de familie De Wendt was, een gedachte die bij thuiskomst bevestigd werd. Al snel vond ik namelijk de website van ons lid Tymen Wierstra die diverse stukken porselein, zogenaamd Chine de Commande, toont met het wapen van de familie van Eyso de Wendt, de Kollumer koopman die in de Oost via de VOC rijkdom vergaarde. Zelfs een theebus (dezelfde?) staat afgebeeld.
Blijkens de vermelding van de theebus in de online collectie van het Rijksmuseum weten ze trouwens zelf ook wel dat dit een De Wendt stuk is. Jammer dat ze dat niet vermelden in het bijschrift in de vitrine.

Update: De afbeelding heeft niet alleen het familiewapen maar ook, niet geheel toevallig, cartouches met bloeiende (pioen)planten in Chinese stijl. De Wendt had aandelen in de Amfioensocieteit, ofwel de opiumhandel. Eigenlijk uit de papaver van de klaproos dus.
Piet Visser reageerde met: Langzamerhand wordt wel duidelijk dat Eyso de Wendt een volledig servies heeft laten maken. Hij hield ook niet van halve maatregelen, getuige wat hij in Kollum heeft laten aanleggen. Een park bij zijn huis tot aan de Strooboschertrekvaart en een robuuste bank in de kerk. Dat zijn familie na zijn overlijden een rouwbord heeft laten maken van buitennormale afmetingen past daar eveneens bij. Overigens wellicht ter compensatie van een fraaie grafsteen die men zou verwachten. Een zerk ter herinnering aan hem boven de grafkelder ontbreekt.

Het is bekend dat enkele kisten met het De Wendt servies aan boord waren van de Geldermalsen, een VOC-schip dat verging op de retourreis naar patria.
De commerciële duiker Mike Hatcher dook het wrak op en schonk een deel van de lading aan het Groninger Museum. Deze collectie wordt ook wel de Nanking Cargo genoemd.