woensdag 15 mei 2013

De oudste kaart van Dokkum?

Door Richard Keijzer

De kaarten van Joannis Blaeu uit het midden van de 17e eeuw zijn bekend, maar zijn dat ook de oudste plattegronden van de stad? In de periode voor Blaeu denken we al snel aan cartografen zoals Mercator en zijn leermeester Gemma Frisius. Mogelijk dat een van de twee een kaart van Dokkum heeft gemaakt, maar die heeft de tand des tijds waarschijnlijk niet overleefd.
Nee, voor een zeer oude kaart moeten we het zoeken in Spanje. En wel in de Nationale Bibliotheek van Madrid. Daar ligt een in zwart leer gebonden atlas, gemaakt door Jacob van Deventer. Het werk is, volgens de catalogus van de bibliotheek gemaakt in 1545, maar er circuleert ook een jaartal 1565. Van Deventer tekende zijn kaarten in opdracht van de Spaanse koning Felipe Segundo, hier beter bekend als Filips II. Hij kreeg pas in 1558 de opdracht en maakte de kaart dus waarschijnlijk rond 1560.
De atlas is op hoge resolutie gescand en de resultaten zijn op internet gezet. Hieronder een uitsnede uit zijn kaart, gecombineerd met een hedendaagse opname. De knik in de Ee is er nog steeds en ook andere elementen op de oude kaart zijn nog terug te vinden.
Dat de kaarten van Jacob van Deventer zo exact zijn, komt doordat hij gebruik maakte van driehoeksmeting. Deze techniek is door Gemma Frisius bedacht rond het jaar 1530. Of Frisius en Van Deventer elkaar ooit hebben ontmoet is onzeker, maar in elk geval zal Jacob wel het boek van Frisius hebben gelezen, waarin de triangulatie uitgebreid wordt beschreven.

2 opmerkingen:

Thomas van Maaren zei

op http://topstukken.friesmuseum.nl/kaarten/oude-kaarten/de-friese-elfsteden/ ligt de een historische kaart van Dokkum ook heel mooi over de huidige kaart heeb

Hans Zijlstra, blogger, sneuper, ondernemer zei

Een van onze leden meldde: Filips II was zeer goed geïnformeerd over de Lage Landen bij de zee. Tijdens zijn vakantie heeft mijn broer Arnold eens een bezoek gebracht aan het Escorial, het paleis van Filips II. Hij heeft daar een zeer gedetailleerde kaart van Nederland gezien, waarop de kleinste dorpen en gehuchten waren ingetekend. Ik meen te weten, dat die kaart daar gewoon aan de muur hangt. Mijn broer en ik zijn opgegroeid in Lutjegast en die plaats staat ook afgebeeld. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, tegenwoordig de Opstand genoemd, heeft er ook een veldslag gewoed bij Visvliet. Daarvan heb ik ooit een tekening gehad, die ik had gekregen van een student geschiedenis, die zelf in Visvliet woonde. Helaas ben ik de tekening van die veldslag kwijtgeraakt.