vrijdag 28 december 2012

Reizen door Friesland in vroegere tijden

De afgelopen week kwam ik weer een aantal verhalen tegen die alle te maken hadden met reizen door Friesland. De reisbeschrijvingen zijn een mengeling van werkelijkheid en fictie maar geven een prima tijdsbeeld van hoe men vroeger door de provincie reisde en wat men zoal tegenkwam.
Het begon met een verhaal op rijm uit 1783 dat ons lid Sake Wagenaar op zijn site plaatste: Reisverslag van IJe Symens (Luimstra) en Hepke Egberts (Buma).
Toen herinnerde ik me een verhaal over een reis van een molenopzichter door Friesland dat ooit op de site van ons lid Wybo Palstra stond maar die nu niet meer live online staat. Gelukkig had ik nog wel een pdf van het verhaal dat nu op onze eigen site geplaatst is: Wandelingen van mijnen oudoom den opzichter door een gedeelte van de provincie Friesland. Het is waarschijnlijk een fictieve wandeling, opgetekend door de onder pseudoniem H. van Rollema schrijvende Hobbe Baerdt van Sminia. Met name door Tietjerksteradeel spreekt ene Hotze Piebes Wiekstra rond 1750 met diverse lieden onderweg over dagelijkse zaken.
En recent presenteerde ons Dokkumer lid Arjen Dijkstra tijdens de Open Dag van Tresoar een reisbeschrijving van de Fransman Gauthier die door de Vrienden van Tresoar is aangekocht. Het geschenk is een handschrift, geschreven door P.-J. Gauthier-Stirum (1784-1851), die als jong ambtenaar in de jaren 1810-1813 te Sneek werkzaam was, nadat Frankrijk onder keizer Napoleon Nederland had ingelijfd. Gauthier droeg Fryslân een warm hart toe: hij vond er zijn bruid en schreef een boekje: Voyage pittoresque dans La Frise, une des sept Provinces-Unies, dat pas in 1837 verscheen. Het boekje bevat zes litho’s, in zwart/wit uitgevoerd en naar tekeningen van de hand van de auteur zelf.
Het handschrift gaat aan dit boekje vooraf. Het meest opmerkelijk is echter dat het handschrift tien tekeningen bevat, die deels niet in het boek voorkomen en waarvan enkele gekleurd zijn. De meest opmerkelijke tekening is ongetwijfeld die van een man die kievitseieren zoekt (“Chasseur aux oeufs de vanneaux”), uitgedost met een polsstok en rond de hoge hoed in een netje de reeds gevonden oogst. Voor zover bekend is dit de oudst bekende afbeelding van een “aaisiker”. Een andere niet opgenomen tekening is die van een schaatswedstrijd (“course à patins”), in tweevoud in zwart/wit.

maandag 24 december 2012

11en30 over Mobiele Friezen

In het decembernummer 2012 van het blad van NGV Friesland, 11en30, artikelen over mobiele Friezen.
Naast de diverse aangekondigde lezingen in Leeuwarden (zie ook onze Kalender) o.a. een verhaal over de reis van Johannes Miedema uit Ferwerderadeel naar Amerika in de periode 1896-1898. Het reisverhaal zal nog gaan verschijnen op http://www.erfskipterpdoarpen.nl Op de site van Erfskip Terpdoarpen nog veel meer verhalen en documenten. Johannes Miedema (1875-1975) en zijn echtgenote Lolkje Bierma (1878-1976) staan met een mooie portretfoto afgebeeld. Ouders Marten Jelles Miedema en Sjoukje Willems de Groot stonden al eens in Gens Nostra oktober 2012.
Antonia Veldhuis uit Veenwouden schreef een informatief artikel 'Met handenarbeijt de kost verdienen'. Friezen in het tuchthuis in Groningen. Zo werd in december 1669 Trijn Hendrijkx uit Dokkum ingeschreven wegens bedelen maar ze kwam op 22 december 1670 al weer vrij na een 'deemoedig verzoek'. Menno Menners uit Dokkum had minder geluk. De 36-jarige werd op 17 juli 1671 ingeschreven wegens vervalsingen (van 'versegelingen') en tot levenslang tuchthuis veroordeeld. Maar ook hij wordt 'grootgunstich' vrijgelaten en verbannen uit de provincie Groningen, nadat hij nog wel gegeseld werd en te pronk moest staan. In 1786 werden nog de Dokkumers Joost Harmannus (49) en Siert Ates (48) wegens diefstal veroordeeld tot 3 jaar gevangenis.
Mattie Bruining beschrijft de omzwervingen van Klaas de With. Hij werd op 9 oktober 1777 te Franeker geboren als zoon van Durk Klases de With en Menke Sierds. In 1797 raakte hij betrokken bij de zeeslag te Camperduin.
Gerrit Jan Schermer, de koloniaal, was een KNIL militair die op 3 mei 1837 te Leeuwarden werd geboren en van ca 1857 tot 1879 in krijgsdienst was.
In Verplicht van Huis vertelt mevrouw Paetzel-Veenstra over haar betovergrootvader Hoite Gosses Hiemstra uit Foudgum. Op 1 mei 1827 trad hij in dienst van de 8e Afdeling Infanterie, samen met Jacob Wijbes Wiersma, geboren te Dokkum en wonende te Hantumhuizen. Jacob was nummerwisselaar met Rinze Watses Kamstra uit Hantum. Rond 1831 doen ze mee aan de Tiendaagse Veldtocht. Op 27 november 1833 wordt Hiemstra nog op belijdenis ingeschreven in de Ned. Herv Kerk van Maastricht, als Hoide Kotzes Heemstra. In januari 1834 vertrok hij met attestatie uit Maastricht om op 9 februari weer in Foudgum ingeschreven te worden. Hij trouwde met Baukje Wiersma met wie hij 8 kinderen kreeg.
Omtrent de Tiendaagse Veldtocht heeft Andrys Stienstra een mooie site gemaakt over zijn voorvader Wietze Koops van der Velde.
Drie zonen van Gerryt Robberts Radijs, de eerste gereformeerde predikant in Marssum na de reformatie: Otto, Cornelis en Jan. Otto was oa predikant op het eiland Schokland. Jan was voor de Admiraliteit opziender der convoyen te Oterdum. Cornelis was chirurgijn in de vesting Bellingwolde en Bourtange.
Verder nog artikelen van Antonia Veldhuis over Willem Franzes Beintema en Bouwina Kamer, een verhaal over Klaaske Aninga-Terpstra die ongelukkig was in Indië en Martha Kist over Rinze Roelofs Veenstra en zijn ouders die o.a. in de Kolonie Willemsoord terecht kwam.

vrijdag 21 december 2012

Sneupen in de kerstvakantie

Een bloemlezing uit de nieuwsberichten van de afgelopen 2 weken, met name voor degenen die nog niet onze vereniging volgen via Twitter https://twitter.com/sneuperdokkum

De Sneuper 108, met op de cover Familiegeschiedenis op Spitsbergen, zal inmiddels ondanks de niet meer zo betrouwbare Post.nl wel bij alle leden bezorgd zijn. Aanvullend is het dan leuk om het digitale foto-album van WS Grant over de reis naar Spitsbergen van de Willem Barentsz in 1878 met Bareld Anes Witteveen door te bladeren: http://www.maritiemdigitaal.nl/index.cfm?event=search.getdetail&id=101019329

De Open Dag van Tresoar op 12-12-12 was een groot succes. De hele dag liepen er mensen het archief binnen en de diverse lezingen zaten bijna allemaal stampvol. De ruim 500 bezoekers hadden het prima naar hun zin en onze vereniging was ook goed vertegenwoordigd: Piet de Haan, Atze Glas, Eimert Smits, Jacob Roep, Piet Visser, Gerard Mast, Arjen Dijkstra, Reinder Tolsma, Hans Zijlstra en vast nog enkele anderen gaven acte de presence. Op Facebook een aardige foto-impressie.
De lezing van Zijlstra over Sneupen met Social Media kunt u online nog even nalezen.
Tresoar deelde goody-bags uit met o.a. het laatst verschenen nummer van Letterhoeke, maar die staat nu ook op internet: http://images.tresoar.nl/letterhoeke/2012-3/
En alles over het leesplankje van Tolsum uit 29 na Chr, gevonden in terp in Friesland vindt u op de speciale site:

De Volkstelling 1744 van Achtkarspelen is nu ook te doorzoeken op de website van Tresoar:
Martinus Jongsma heeft de tekst voor het boek Criminaliteit in Achtkarspelen naar de drukker gebracht en heeft een voorproefje online.

Er is ook weer een aanvulling op de Sonttoldatabase betreffende de jaren 1802, 1805, 1806 en 1817 tot en met 1819: 46.256 doorvaarten. Zoek maar eens naar de talloze Dokkumer schippers!
Er wordt trouwens een hoop onzin verkocht over de breedte van een fluitschip en de Sonttol. Ooit is iemand begonnen te zeggen dat fluitschepen zo smal zijn omdat ze daardoor minder tol in de Sont zouden moeten betalen. Nou, kijkt u zelf maar in de scans en transcripties van de Sonttol. Als u daar iets in kan vinden dat wijst op een Sonttol die gebaseerd is op dekbreedte dan hoor ik het graag!
Dat het fluitschip zo smal is heeft hele andere redenen, waarover de broers Wegener Sleeswijk nog gaan publiceren.
Jeanine Otten van het Harlinger Hannemahuis twitterde diverse foto's, waaronder de familiewapens Zijlstra en Wiarda.
Tresoar heeft een scan van Dokkum in 1660 op de kaart online gezet: http://www2.tresoar.nl/digicollectie/object.php?object=348&toon=050

Goed nieuws ook over de Cold Case Tresoar. Het mysterie van het geheimschrift in de brief uit het archief Van Sminia lijkt opgelost. Er werd gedacht aan een spiegelbeeldig schrift, Georgisch of Russisch. Maar het bleek een Indische taal: Telugu.
Nog beter was het natuurlijk dat via het Y-DNA onderzoek de zaak Vaatstra is opgelost. Iets wat door deelname van zo'n 30 mannelijke familieleden van de verdachte onontkomelijk was geworden. Dat de DNA-profielen zijn vernietigd en niet zijn aangeboden voor privé-gebruik door de deelnemers lijkt overigens wat voorbarig te zijn geweest.

Het Stadsarchief van Amsterdam heeft een database met Nederlandse deelnemers aan de Slag bij Waterloo in 1815 online gezet, met daarin veel Friezen
In het Limburgse Eijsden wordt een Internationaal Museum voor Familiegeschiedenis geopend. Dit is gepland voor januari 2014 in het voormalige Ursulinenklooster van Eijsden. Voor Friese families zal een speciale plaats worden ingericht.
Leuk als u ook een stem met wat commentaar op ons uitbrengt voor de Geschiedenis Online Prijs 2012: http://www.geschiedenisonlineprijs.nl/kandidaten?url=www.hvnf.nl
En zo aan het eind van het jaar met vele goede voornemens: Denkt u ook eens aan een ANBI-schenking waarmee u het werk van onze vereniging kunt steunen. Dit is te doen met ruime belastingaftrek! Dan kan 2013, waarin we ons 25-jarig jubileum vieren, extra aantrekkelijk worden gemaakt.

Zondagochtend 23 december kunt u op de Radio bij OVT luisteren naar het verhaal van Rottumeroog en de Malle Graaf Clancarty, waarover ons lid Reinder Postma enkele jaren geleden een interessant boek schreef.

vrijdag 14 december 2012

Tentoonstelling Streekarchief over Verdwenen schepen van de Dongeradelen

Snik, Aak en Blazer zijn de scheepstypen waarmee vissers uit de Dongeradelen de zee opgingen. Jan G. Braaksma uit Leystad heeft in een kort geleden verschenen boek de geschiedenis van deze scheepstypen ontrafeld en gedetailleerd beschreven aan de hand van resultaten van o.a. archeologische opgravingen, mondelinge overleveringen en gegevens uit archiefonderzoek.
In de tentoonstelling, opgezet ter gelegenheid van het verschijnen van het gelijknamige boek, wordt aan de hand van tekeningen, foto’s, archiefstukken en teksten uit kranten en archieven in het kort de kenmerken en verschijningsvormen van ieder scheepstype uitgelegd. Ook wordt duidelijk gemaakt hoe de schepen zich nu op andere wijze manifesteren, waarbij de huidige Wierumer Aak, op een aantal punten afwijkend van de originele voorgangers, de nodige aandacht krijgt.

De tentoonstelling is in de studiezaal van het Streekarchief aan de Brokmui te Dokkum en tijdens openingsuren van Streekarchief en Bibliotheek Dokkum (ma. 13.30-17.30, di-vrij 9.30-17.30, za 10.00-13.00 uur) gratis toegankelijk.

woensdag 12 december 2012

Familiegeschiedenis op Spitsbergen, Sneuper 108, december 2012

Het jaar 2012 sluiten we af met een Winternummer van ons verenigingsblad De Sneuper.
Ane Witteveen schreef een prachtig relaas over zijn kleurrijk familielid Barteld Anes Witteveen, die meevoer op een  expeditie van de schoener ‘Willem Barents’ naar Spitsbergen.
Op Ameland zijn ze wat kou betreft wel wat gewend, want ons lid en Ameland-kenner André Staal haalt herinneringen op aan de winter van 1947, precies vijfenzestig jaar geleden, toen men over het ijs naar de vaste wal moest om beschuit te halen...
Redactielid Piet de Haan dook in de oude krantenknipsels en vond een berichtje over een krasse dame van 85, die in de winter van 1812 nog op de schaats naar Dokkum reed.
Om weer wat op temperatuur te komen zijn er gelukkig de vaste columns & rubrieken. Voor Rudolf  Broersma’s Heraldiek deze keer een dubbele pagina, omdat hij zoveel prachtig beeldmateriaal aanleverde, dat het niet op één bladzijde paste. Bestuurslid Arjen Dijkstra uit Nes schreef een verhaal over de erfenis van Dirk Louws Heeringa. U ziet: volop variatie in een winters sfeertje.

Inhoudsopgave:
HISTORIE & STREEKGESCHIEDENIS
De winter van 1947, A. Staal
Het teken van de Vrijmetselaars, P. de Haan
GENEALOGIE & FAMILIEGESCHIEDENIS
Familiegeschiedenis op Spitsbergen. A. Witteveen
Dirk Louws Heeringa: erfenis met schulden, A. Dijkstra
RUBRIEKEN & COLUMNS
COLUMN: Je mutte mar hoare..., A. Hansma
HERALDIEK: Wat is heraldiek? (deel 2), R. Broersma
OUD NIEUWS: Krasse dame op de schaats, P. de Haan
INGEBOEKT: Social Media in 19e-eeuws Dokkum, H. Zijlstra
DIGITAAL & ACTUEEL & VARIA
Digitaal verhaal: website en blognieuws, H. Zijlstra
Wat staat er te geschieden (agenda)

Wilt u ook meegenieten van de interessante verhalen uit onze regio, dan kunt u zich eenvoudig aanmelden als lid (slechts 15 euro per jaar) via dit online formulier.

maandag 10 december 2012

Blad Genealogie van CBG december 2012

Vrienden van het CBG ontvingen het decembernummer van het kwartaalblad Genealogie. Daarin ook weer een aantal interessante artikelen met Friese inbreng of een link daarmee.

Inhoud van dit nummer:
Voor God, maar niet voor het vaderland
In het noorden van Mexico leeft een orthodoxe gemeenschap die haar wortels heeft in het zestiende-eeuwse Nederland. Antropologe Arlette Kouwenhoven schreef een familiegeschiedenis die begint in Amsterdam ten tijde van de Reformatie en vervolgens verhaalt over pionieren in Polen, Oekraïne, Canada en uiteindelijk Mexico. Ceciel Huitema sprak met haar over haar boek De Fehrs.

Medieval memoria online
Op 1 februari 2013 vindt de lancering van de Medieval memoria online database plaats, een gratis toegankelijke website met beschrijvingen en foto’s die functioneerden in de middeleeuwse dodengedachtenis oftewel memoria. Voor genealogen die onderzoek doen naar de Middeleeuwen is dit een belangrijke bron, vertelt Truus van Bueren, die dit project leidt.

Zelfde wapen, andere Jacob
Een familiewapen erf je, of je laat het door een goede tekenaar ontwerpen. Dat dit ook in de zestiende eeuw al zo ging, weten we uit de modellenboeken met wapens uit de nalatenschap van schilders, steenhouwers en glazeniers uit die tijd. Veel boeren en burgers bestelden in die tijd wapens. Soms leidde dat bedoeld of onbedoeld tot dubbelgangers, zo laat Kees Kuiken zien. Het bekende voorbeeld van het Dokkumer wapenboek van Gerrit Hesman van rond 1700 wordt gebruikt.

Dienen met mooie woorden
Meisjes die pas hebben leren schrijven, krijgen een vriendenboekje voor hun verjaardag, om daarin versjes van ouders, broertjes en zusjes, ooms en tantes, vriendinnetjes en vriendjes te verzamelen. Het poëziealbum, het vriendenboekje en hedendaagse virtuele sociale media als Facebook kennen een verre voorloper in het zestiende eeuwse vrouwenalbum, dat in adellijke kringen geliefd was. Aan de hand van deze alba amicorum kunnen hele vriendschapsnetwerken worden blootgelegd. De alba vormen ook unieke genealogische bronnen, aldus Sophie Reinders. Zie ook de huidige tentoonstelling in Museum Admiraliteitshuis over de Social Media in Dokkum van de 19e eeuw.

Met Lucas van Dijk langs Brabantse bronnen
Lucas van Dijck heeft een lenige vlotte geest en draait al een hele tijd professioneel mee in genealogisch Nederland en op aanpalende onderzoeksgebieden. Pas verscheen van zijn hand een nieuwe studie over de Illustre Lieve Vrouwebroederschap in Den Bosch. Redenen genoeg voor Guus van Breugel om met hem te praten over het veranderende genealogische landschap en terug te blikken op zijn loopbaan en recente werkzaamheden.

Kijk op bronnen - afl. 6. De Amerikaanse census van 1940
Onlangs werd in de Verenigde Staten de census of volkstelling uit 1940 vrijgegeven. Vrijwilligers sloegen direct aan het indexeren. De in totaal 132.164.569 inwoners van Amerika in 1940 waren binnen vijf maanden ingevoerd. Martine Zoeteman-van Pelt verhaalt in de zesde aflevering van de reeks ‘Kijk op Bronnen’ over het belang van deze bron, óók voor Nederlandse genealogen.

Verder zoals gebruikelijk de rubrieken Nieuws, Gesignaleerd, Oude genealogen, CBG weet raad, Uit de archiefkast, het Wapenregister, de non-fictie leestips in Familiedrukwerk, de lezerscolumn Familiekroniek en de vaste columns Memo, Favo, Digitaal, Namen en meer, In DNA geschreven en Vrouwen en kinderen eerst.

vrijdag 7 december 2012

Wie was Wybrandt Scheltinga, Fries zeeman in dienst van tsaar Peter de Grote?

Het jaar 2013 staat bij diverse Nederlandse culturele instellingen in het teken van het Nederland-Ruslandjaar. Zo vindt er een grote tsaar Peter de Grote-tentoonstelling in Hermitage Amsterdam plaats en zijn er uitwisselingsprojecten Groningen-Moermansk.
Binnen onze vereniging wordt gewerkt aan het digitaal ontsluiten van Mairieboeken in Noordoost-Friesland van rond 1813, waarin vele verwijzingen voorkomen naar de Kozakken die ons land kwamen bevrijden van de Franse overheerser. 
Zelf schreef ik een artikel in ons verenigingsblad over het schilderij Maaltijd te Dokkum met tsaar Peter de Grote die in 1697 werd geschilderd door Gerardus Wigmana, de Friese Raphael. In het bewuste jaar 1697 ondernam tsaar Peter, incognito, maar met een groot reisgezelschap, een reis naar West-Europa en met name naar de Republiek. In Zaandam liet hij zich onderrichten in de scheepsbouw en onderwijl trokken zijn gezanten het land in om personeel en kennis te verwerven voor het opbouwen van een Russische (Oostzee-)vloot. Die bestond namelijk nog niet of nauwelijks! Rusland miste daardoor de economische slag om de Oostzeehandel
Op basis van de opgedane ervaringen en meegebrachte kennis van vooral Hollandse en Friese zeelieden wordt rond 1700 tot de bouw van een nieuwe hoofdstad besloten, Sint Petersburg. In de daarop volgende jaren worden de banden tussen Rusland en de Republiek verder aangehaald op basis van de ideeën van de Amsterdamse koopman Nicolaes Witsen
Diverse Friezen staan mede aan de wieg van de Russische vloot, zoals Andries Winius (zie het uitgebreide artikel Nederlanders in Rusland in de 17e eeuw, Jaarboek CBG 2012) en ene Wybrandt Scheltinga. Over deze Wybrandt Scheltinga is een doctoraalscriptie geschreven in 2002 door Johan Zielstra, getiteld ‘Soldaat ende Zeemanschap’, Wybrandt Scheltinga, pionier op de Russische vloot 1704-1718. Daarin wordt beweerd dat deze Wybrandt lid van het geslacht Scheltinga uit Dokkum zou zijn! En dan wordt het natuurlijk interessant. Wie is dat dan precies? En kunnen we nog meer genealogische informatie van de man vinden? Er wordt verwezen naar een publicatie van Scheltema 'De Geschiedenis en Genealogie van het Geslacht van Scheltinga’, waarin genoemd wordt: Taecke Wybes Scheltinga te Engwierum getrouwd met Aefcke Luitjens. Dit zouden dan zijn ouders moeten zijn zodat hij voluit Wybe Taekes Scheltinga zou heten en dat later zou verfraaien tot Wybrandt Scheltinga als hij schout-bij-nacht in Russische dienst is. 
Scheltema was wel een Rusland-kenner gezien zijn publicatie Peter de Groote: keizer van Rusland in Holland en te Zaandam, in Holland en te Zaandam, in 1697 en 1717, Volume 1, Volume 2 en Volume 4.
De vraag is echter of Scheltema wel een nauwkeurige genealoog was omdat het Stamboek van de Friese Adel waarop hij zich waarschijnlijk baseerde niet erg betrouwbaar is, (Haan Hettema, De., Van Halmael, Stamboom van den Frieschen, vroegeren en lateren adel, uit oude en echte bescheiden en aantekeningen en met bijvoeging van de wapens der onderscheidenen geslachten opgemaakt II (Leeuwarden 1848)). 
Op de site met veel informatie over Friese adel van ons lid Simon Wierstra staat eveneens een genealogie Scheltema/Scheltinga maar daar worden we ook niet direct wijzer van.
Laten we maar eens nauwkeurig kijken naar deze Cold Case (overigens ook een mooi initiatief van Tresoar om middels crowdsourcing mysteries boven water te krijgen)
De vermeende ouders van Wybrandt, Taeke Scheltinga en Aefke Luitiens komen ook voor in de Proclamatieboeken Oostdongeradeel (OOD) index op onze website. Deze bronbewerkingen van ons erelid Reinder Tolsma leveren nog meer informatie op: Morra, pleats 14:  Sate  In de Keegh,
1640: Taeke Wybes Scheltinga, self bewoner, groot 110 pm
Blijkbaar woonde Wybrandt (of zijn ouders)  in 1640 in Morra want de boerderij in Engwierum werd verhuurd. Verder meldde Reinder nog dit:
-Taeke en Aef worden al in 1614 genoemd
-Taeke is in 1649, maar zeker in 1651 al gestorven
-Wanneer zou Wybe dan geboren kunnen zijn? Toch zeker rond 1630? Maar dan was hij al 70 in het jaar 1700! Onwaarschijnlijk dat dit de man is die toen nog begon aan een zware klus in Rusland.

Er is echter nog een andere kandidaat die veel logischer is: Wybe Gerlacus Scheltinga:
Westdongeradeel, dopen, doopjaar 1677
Gedoopt op 30 september 1677 in Ternaard
Dopeling: Wijbe, zoon
Vader: Gerlacus Wybouds Scheltinga, advocaat fiscaal en procurator
Moeder: ?

Een advocaat-fiscaal was o.a. verbonden aan de Admiraliteit van Friesland, een logische link naar de maritieme wereld. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat in 1697 te Dokkum aan de eettafel al de eerste contacten werden gelegd op basis waarvan enkele jaren later een kennis van Julius Schelto van Aitzema, die o.a. Raad ter Admiraliteit en burgemeester van Dokkum was, tot de Russische marine toetrad. Dat zou dus betekenen dat Van Aitzema en Van Scheltinga banden hadden. En ik denk dus dat niet een Engwierumer Scheltinga maar een Ternaarder Scheltinga de werkelijke man is die in Russische dienst trad (waarna vervolgens tot ver in de 20e eeuw telgen uit dit geslacht hoge posities innamen in de Russische marine)!
Het is een hypothese, maar of deze klopt zal nader onderzoek moeten uitwijzen. Bij deze dan ook een oproep: help mee deze Cold Case op te lossen en laat ons weten wat u vindt!
 

Update: Hessel de Walle meldde een gildepenning van Wybe Taekes Scheltinga uit 1683, met een winkelhaak en passer, in particulier bezit.

dinsdag 4 december 2012

Genealogysk Jierboek 2012 verschenen bij Fryske Akademy

Zaterdag j.l. werd het nieuwe Genealogysk Jierboek 2012 gepresenteerd bij de Fryske Akademy met o.a. een bijdrage van ruim 100 bladzijden door Jan Anema, Pieter Nieuwland en Simon Wierstra over voornamelijk doopsgezinde families van de gemeente Blija/Holwerd/Visbuurt (onder Ternaard).
Het jaarboek van 363 pagina's is verkrijgbaar bij Afûk in Leeuwarden voor 33,50 en online te bestellen.

De inhoud van het 2012 boek:

1) Yn memoriam: Reid van der Ley, door Melle Koopmans en Jarich Renema.
2) Kwartierstaat kinderen van Jacob Simons Kuiper († 1782) en Maria Esges († 1782) doopsgezinden uit Harlingen, door Mr. O. Schutte.
3) De familie Rienks, Sipma, Blijstra en Koopmans. Jan Anema, Pieter Nieuwland en Simon Wierstra over voornamelijk doopsgezinde families van de gemeente Blija/Holwerd/Visbuurt (o/Ternaard).
4) Parenteel Bocke Bockes. Aanvankelijk vnl. het oosten van Leeuwarden maar later eigenlijk door bijna heel Friesland.......
Familienamen: Boekema, van der Hoek, van der Ploeg, Bokma , Boonstra, Visser, Bijlsma, Kuipers, de Boer, Wiersma, van der Velde, Pettinga, Hiemstra enz., door Jarich Renema.
5) Wapenregistraties, inclusief de wapens in de Laurentiuskerk van Kimswerd, door de Fryske Rie foar Heraldyk.

Diverse teksten zijn in het Fries. Als voorbeeld de eerste pagina van het artikel over de familie Rienks (met dank aan ons lid Simon Wierstra):
Rienks, Sipma, Blijstra en Koopmans, fjouwer stagen út itselde laach
By de namsoannimming fan 1811/1812 namen trije bruorren de namme Rijnks oan, letter meastentiids stavere as Rienks. It wiene Johannes Rienks Rienks (1740-1821), Thys Rienks Rienks (±1751-1829) en Symon Rienks Rienks (1753-1827). Fan Thys, dy’t yn Aldebiltsyl wenne, is gjin akte, omdat de registers fan It Bilt ûntbrekke. Fan beide oaren, dy’t yn Hallum (Ferwerderadiel) wennen, is wol in akte. Alle dragers fan de namme Rienks of Rijnks skaaie út dizze trije bruorren.
    It wiene mennisten, alteast yn de 17e en 18e ieu, wat it ûndersyk in stik lêstiger makket. Mennisten waarden ommers net doopt as bern, mar earst op belidenis en dan wiene se meastentiids al sa’n 18-25 jier âld. Slimmer noch is, dat der gjin nammen fan âlden opjûn wurde. Neffens de wetten fan foar 1795 moast in houlik sletten wurde òf yn de herfoarme tsjerke (foar 1816 ‘grifformearde’ tsjerke neamd), of foar it gerjocht fan de gritenij. De trouboeken fan Ferwert foar 1772 ûntbrekke en lang net alle mennistehouliken binne yn de proklamaasjeboeken optekene. Sadwaande ûntbrekke yn dizze genealogy net allinnich de measte bertedata, mar ek in protte troudata. Jong ferstoarne bern binne alhiel net te finen, wat it lêstich makket om de ferneaming fan de bern te folgjen. Ferneaming is in wichtich helpmiddel by it fêststellen fan in filiaasje.
    Yn 1955 publisearre G. Terpstra syn Famyljeboek fan de Rienksen,  in mânsk boek dat yn 1950 foarôfgien wie troch in lytser boekje fan syn hân.  Terpstra lit de genealogy begjinne mei in Oense Rienx, boer te Hallum, en jout him as soan Rienk Oenses, dy’t yn 1671 te Blije trout mei Hiltje Tietes. Dit soene de âlden wêze fan Johannes Riencks (±1680-1751/52), boer te Ferwert, de pake fan de trije bruorren dêr’t dit artikel mei begjint. Dit allegearre kin net wier wêze. Om te begjinnen fernuveret it jin, dat de nammen Oense en Tiete nearne by de neiteam werom komme en dat der gjin ferklearring is foar it ferskinen fan de namme Johannes. Wichtiger noch is dat it Oense Rienx-folk ta de greate (‘grifformearde’) tsjerke hearde. En ta beslút kaam Rienck Oenses by syn houlik fan Marrum, dêr’t hy doopt is yn 1641 as soan fan Oense Isbrandts. Beide Oenses kinne hiel wol besibbe wêze, mar fan Terpstra syn opstelling doocht dus neat. Wy moatte foar de stambeam op ’e nij úteinsette mei Johannes Riencks.
1 G. Terpstra, Famyljeboek fan de Rienksen (Ljouwert 1955).
2 G. Terpstra, De Rienksen, stambeam fan de famylje Rienks (Ljouwert 1950).

N.B. Er zou sprake van zijn dat de Fryske Akademy zijn indexen op de Genealogyske Jierboeken online gaat zetten. Dat zou een mooie stap zijn!

zondag 2 december 2012

Open Dag Tresoar op 12-12-12 met prachtprogramma

Tresoar bestaat in 2012 tien jaar. Door het jaar heen zijn er diverse grote en kleine activiteiten geweest om het jubileum te vieren. Afsluiter van het jaar is een open dag, op 12 december 2012. Tresoar wil dan graag aan iedereen laten zien
- wat Tresoar is
- wat Tresoar doet
- wat Tresoar heeft

Medewerkers van Tresoar en onderzoekers/ sneupers vertellen in korte lezingen over een onderwerp waar zij veel van weten. Anderen brengen de bezoekers door de kelders van Tresoar, waar onderweg interessante ontmoetingen zijn. Het is ook mogelijk om zo maar eens een kantoor binnen te stappen en de medewerker die daar werkt te vragen wat hij/zij doet.
U vindt het volledige programma hieronder:

In verband met het Open Huis dat om 13.00 uur begint is er op 12-12-12 's ochtends een zeer beperkte dienstverlening. Boeken inleveren en gereserveerde boeken ophalen is mogelijk. Voor alle andere dienstverlening is Tresoar gesloten.
Natuurlijk bent u vanaf 13.00 uur van harte welkom bij het Open Huis!

- Activiteit voor kinderen o.a.een fotoactie
- Rondleidingen door Tresoar en Fuks-bibliotheek                       
- Uitleg over de mogelijkheden op de studiezaal bijvoorbeeld genealogisch onderzoek                       
- Een tweetup met de gebruikers van de sociale media van Tresoar                       
- Een compilatie van oude dorpsfilmpjes                       
- Thys van der Veen met een winterverhaal                       
- Open kantoren                       
- Demonstratie boekbinden en restauratie van boeken                      

Lezingen over:    
- Het raadsel van Tresoar,     Bert Looper     13.00 uur    
- De Tweede Wereldoorlog,     Otto Kuipers     13.30    
- Merklappen,     Martha Kist     14.00    
- Familienamen,     Theo Kuipers     14.30    
- Het plankje van Tolsum,     Hans Laagland     15.00    
- Een vliegtuig dat in WOll neerstortte,     Douwe Drijver     15.30    
- De Sonttolregisters,     Mark de Lannoy     16.00    
- Het gebruiken van Social Media bij stamboomonderzoek,    Hans Zijlstra     16.30    
- Het proefschrift ‘Between academics and idiots',     Arjen Dijkstra     17.00    
- Typografie,     Jacob van Sluis     18.30    
- De bijzondere geschenken van de Vrienden van Tresoar aan Tresoar,     Arjen Dijkstra     19.00    
- Highlights uit de Friese literatuur,     Teake Oppewal     15.00 & 19.30    
- Een Fries gen bij hartspierziekte,     Paul van der Zwaag     16.00    

Muziek:    
Piano     In de middag          
Optreden Grytsje Kingma     13.30          
Blokfluitgroep Goedhout Ensemble     19.00          
Soli Brass           19.45 & 20.15    
Een show van de Topstukken van Tresoar                 20.00    
De Freule van Mantgum                 15.30 & 19.00    
             
Tijd: 13.00 – 21.00 uur

donderdag 29 november 2012

Lost at Sea: schitterend boek over Vrouw Maria en St Michel

Naar aanleiding van de tentoonstelling Spoil of Riches - Stories of the Vrouw Maria and the St. Michel, in het Maritiem Museum van Finland in Kotka werd een rijk geïllustreerd boek uitgegeven getiteld Lost at Sea, Rediscovered.
Het boek neemt je mee van de 18e eeuw naar de 21e eeuw, waarin de wrakken worden opgedoken. Vergelijkingen worden gemaakt met de ontdekking en conservering van het wrak van de Vasa in Stockholm.
Op schitterende wijze wordt een beeld geschetst van de holistische aanpak van de maritieme archeologen en historici. Vele aspecten worden belicht bij het zoeken van en duiken naar de wrakken van de 18e eeuwse, uit Amsterdam vertrokken, Sontvaarders. Beide schepen waren op weg naar Sint Petersburg met kostbare ladingen voor het Russische hof.
De Sint Michel was een schip dat in 1747 voor de Finse kust verging onder schipper Carl Poulsen Amiel. Aan boord was een prachtig gedecoreerde koets voor het Russische hof en vele stukken Meissen porselein, alsmede dure snuifdozen en gouden en zilveren uurwerken.
De Vrouw Maria, een snauwschip onder schipper Reynoud Lourens, verloor in 1771 zijn roer, sloeg op de rotsen bij de Aland eilanden en zonk uiteindelijk na enkele dagen naar de bodem op ruim 40 meter diepte. Slechts enkele kostbaarheden die aangekocht waren door Catharina de Grote, waaronder enkele Hollandse meesters, konden gered worden. Het leegpompen van het schip mislukte omdat de pomp verstopt raakte door de koffiebonen die aan boord waren! Doordat de bemanning overleefde zijn er nog veel documenten bewaard gebleven waarin de ramp beschreven is. Zeker is dat er nog meer dan 20 schilderijen van grote Hollandse meesters verpakt in de ruimen liggen. Voor huidige begrippen een miljoenenschat, waar mogelijk weinig van is overgebleven in het brakke, zuurstofarme water. Voer voor sneupers!

Maritiem archeologe Riikka Alvik, die recent ook op de conferentie over de Sonttolregisters in Groningen was, dook zelf met collega's naar het wrak van de Vrouw Maria. Omdat het niet duidelijk is welke fondsen voor verder onderzoek beschikbaar komen zou het mooi zijn als Nederlandse musea en onderzoeksinstituten actief gingen meewerken om dit prachtige stuk overzees Nederlands erfgoed onder de aandacht van het grote publiek te brengen en te houden!
Bijvoorbeeld door de briljante, multimediale Finse tentoonstelling geheel of gedeeltelijk over te nemen als het in januari 2013 stopt. Iets voor het Scheepvaartmuseum, Rijksmuseum, Tresoar of Fries (Scheepvaart)Museum?

dinsdag 27 november 2012

Waterschapsarchieven en Tresoar

De site van FriesArchiefnet is niet bepaald dynamisch maar heeft wel een paar verborgen pareltjes. Sinds enige tijd zijn veel waterschapsarchieven naar Tresoar overgebracht en daarvan zijn uitgebreide inventarissen online beschikbaar. En daarin zijn vele namen vermeld van mensen uit Noordoost-Friesland, met name uit de 19e en 20e eeuw.

Verkoopacten en transportacten:
Voorbeeld: 
225 Akte van transport door P.H. de Haan te Ezumazijl aan het waterschap van een huis met erf en grond c.a. aan de dijk te Ezumazijl (kad. gemeente Anjum, sectie B nr. 657), 1884.
1 stuk

Ontwerptekeningen:
Voorbeeld:
Kaarten door dijksopzichter K. Vogel van de zeedijk en bestaande c.q. vervallen slaperdijken, met belendende percelen, [eerste kwart 20e eeuw].
14 bladen
N.B. Op drie der kaarten staat met potlood vermeld dat de situatie van of omstreeks 1913 is weergegeven.
1067 Slaperdijk Dokkumer Nieuwezijlen - Wartnawiel. 1 blad
1068 Zeedijk, Wartnawiel - Ezumazijl. 2 bladen
1069 Zeedijk, Ezumazijl - Bootsgat. 2 bladen
1070 Zeedijk, dijkshoek - Bootsgat. 2 bladen
1071 Zeedijk, Paesens - Dijkshoek. 1 blad
1072 Vervallen slaperdijk noordelijk langs het Dokkumer Grootdiep. 6 bladen

Fotos:
Voorbeeld:
1163 Foto's van bestuursleden en van door het waterschap uitgevoerde waterstaatkundige werken, [ca. 1918] - [ca. 1953].
2 dozen
http://www.friesarchiefnet.nl/index.php?option=com_archiefnet_archieven&task=indexes&id=8092
 
Laat het ons weten als u iets interessants vindt!

vrijdag 23 november 2012

Fryslan special over Friese Zeevaart

Historisch Tijdschrift Fryslân november 2012 viel deze week op de mat met als thema de Friese Zeevaart. Op de cover een prachtig detail van een tegeltableau met een smakschip, rond 1780 gemaakt door Pytter Ruurds uit Harlingen.
Hanno Brand schreef een mooi overzichtsartikel over de ontwikkeling van de Friese handelsvaart in Europa tussen 1250 en 1800, getiteld Vrachtvaarders bij uitstek.
In Oost-Vlieland: een Oostzeevaarderskolonie beargumenteert Ben Stenekes het ontstaan van een Vlielandse Oostzeevaarderskolonie aan de hand van de strijd tegen Spanje. De Watergeuzen vormden de basis van het dorp. Hij bestudeerde de Sonttolregisters over een periode die nog niet getranscribeerd is maar al wel als scan online staat: rond 1575. In 1574 passeerden maar liefst 48 Vlielander schippers de Sont richting de Oostzee!
Jelle Jan Koopmans werkt aan een promotieonderzoek naar de schippersgemeenschap uit Makkum in de vroegmoderne periode. Hylke Jans Kingma was hiervan de bekendste representant. Het artikel wordt gelardeerd met fraaie illustraties: een tegeltableau met het kofschip De Twee Gebroeders (van Kingma), in 1748 gemaakt door Dirk Danser uit Harlingen, krijttekeningen uit 1778 door Hendricus Baur van Hylke Jans en zijn vrouw Ytje Hayes, een leren portefeuille uit 1783 van Marten Hylkes, zoon van, koopman, olieslager en zeilmaker te Makkum, een houten beeldje van Hylke Jans uit zijn oliemolen en een gevelsteen met daarop een kerk en zeilend kofschip voorzien van de spreuk: Fortuin uit zee, Hylke Jans, Ytie Hayes, Anno 1767. Deze gevelsteen zit in het Kingmahuis aan het Vallaat in Makkum.
Het themastuk wordt afgesloten met een artikel van Hugo ter Avest over Harlingen, Frieslands poort naar zee. Ondanks de gunstige ligging en perioden van voorspoed is de plaats blijven steken in goede bedoelingen en hoopgevende aanzetten om uit te groeien tot de economische motor van Friesland.
Dit nummer van Fryslan heeft verder nog artikelen over Donderbeitels en urnen: het hunebed van Rijs (dat een steenkist blijkt te zijn). Jeanine Otten beschrijft een culinair verhaal rond Simke Kloosterman: Fryske petiele en de Friese taalstrijd. Mooi geïllustreerd met het schilderij 'De Friesche Maaltijd' dat omstreeks 1630 gemaakt is en in bruikleen van het Fries Museum in het Hannemahuis hangt.
De rubriek Uitvinders en pioniers behandelt in Een Bajema melkt beter! de melkmachine die door boer Anne Bajema (1899-1992) uit Wonneburen werd uitgevonden rond 1950.
Het volgende nummer van Fryslan zal zich richten op wonderdokters en duivelbanners. Daar zijn al leuke boeken over verschenen!

zondag 18 november 2012

Amelander Sontvaarder Fopke Cornelis meer dan 100 keer door de Sont

Schippers van het waddeneiland Ameland trokken in de 18e eeuw in grote getale naar de Oostzee. Na het passeren van de Sont, waar ze tol betaalden, werden met name de havens van Gdansk, Riga en soms Koningsbergen aangedaan.
Een schipper spande de kroon: Fopke Cornelis. Hij voer zo'n 111 keer door de Sont, tussen pakweg 1738 en 1764. Ook zijn zoon werd Sontvaarder: Cornelis Fopkes, die 30 augustus 1767 op West Terschelling trouwt met Japke Klaas.
Tijdens het congres over de Sonttolregisters noemden Jerem van Duijl en Maarten Draper deze Fopke Cornelis hun held bij het presenteren van hun verhaal over 'Shipmasters from the West Frisian Islands in the Sound Toll registers'.
Toen ik Pieter Jan en Tineke Borsch, de beheerders van Cultuurhistorisch museum Sorgdrager en van Ameland genealogie, vroeg om nadere genealogische gegevens kwamen ze zelfs met een foto van het graf van Fopke Cornelis (1714- 26 februari 1791) dat hedentendage nog op het kerkhof bij de Hervormde Kerk van Hollum op Ameland staat. In de kruin van de grafsteen (links op de foto) staat een Sontvaarder afgebeeld met twee masten en een bezaan, als eerbetoon aan de kampioen van de moedernegotie.

vrijdag 16 november 2012

Redactieleden voor De Sneuper gezocht!

De leden van de Historische Vereniging Noordoost Friesland zijn inmiddels gewend om elk kwartaal het prachtige ledenblad in kleur op A4-formaat, De Sneuper, te ontvangen. Maar dat gaat niet vanzelf! Een actieve redactie zorgt voor het schrijven en werven van kopij, die vervolgens door Warner Banga wordt opgemaakt.
Volgend voorjaar, tijdens de viering van ons 25-jarig jubileum in 2013, neemt een van onze oprichters en oud-voorzitter, Eimert Smits, afscheid van zijn werk als redacteur. Om dit belangrijke werk op tijd op te vangen is de redactie op zoek naar een of twee nieuwe redactieleden.

Als u in een straal van ca 25 km rond Dokkum woont en beschikbaar bent om vier keer per jaar te vergaderen, voldoet u al aan de basisvoorwaarden. Als u daarnaast plezier en enige vaardigheid heeft in het schrijven en/of redigeren van historische artikelen dan komen we graag met u in contact.
Dat kan middels het schrijven van een korte email naar het bekende emailadres of een telefoontje naar Eimert Smits. We leggen dan graag nog wat nader uit wat het redactiewerk inhoudt.

Meldt u dus aan om mee te helpen ons prachtige verenigingsblad, met een huidige oplage van 600, nog succesvoller te maken! Wellicht kunnen we u dan binnenkort in ons colofon vermelden!

zondag 11 november 2012

Pekelder Sontvaarders met thuishaven Dokkum

Tijdens de Arenberg Conference on History in Groningen, die handelde over de online Sonttolregisters, sprak ik de Groninger genealoog Henk Sprik. Hij heeft zich verdiept in de geschiedenis van schippers uit Pekela (Oost-Groningen) die met hun lading door de Sont naar de plaatsen rond de Oostzee voeren. De Veenkoloniale schippers begonnen met de binnenvaart maar stapten al snel over naar de zeevaart. Het was hem daarbij opgevallen dat vele Pekelder schippers regelmatig als thuishaven Dokkum opgaven.
Blijkbaar was er een reden om niet hun oorspronkelijke thuishaven in Pekela (dat later gesplitst werd in Oude en Nieuwe Pekela) op te geven. Mogelijk dat de bevrachting vanuit Dokkum, als stapelplaats, plaats vondt en het daarom logischer was dit als thuishaven weer te geven. Rond 1767 lagen de topjaren van scheepsvrachten vanuit Dokkum naar de Oostzee.
Hieronder een overzicht van vier schippers uit Pekela die een situatie met voornamelijk Dokkum als thuishaven weergeven. Er is als bron, naast de online Sonttolregisters, ook gebruik gemaakt van vermeldingen in de (Opregte) Groninger Courant, die als extra ook de scheepsnaam vermeldde. Mocht u aanvullingen omtrent dit onderwerp hebben, dan horen we het graag in de reacties onder dit artikel of via ons emailadres.

Tobias Berents Wedde (1732 geb. te Wedde) Schipper te Delfzijl
1766: 26 juli, Sontreg. : Tobias Berents van Delfziel naar de Oostzee met kaas, dakpannen en ballast
Thuishaven: Delfziel.
1 sept. Sontreg.: Tobias Berents van Memel naar Dokkum met 107 balken.
Thuishaven Dokkum
1767: 23 juli Dockumer nieuwezijl vertrokken, “FINSTERWOLDA”, Tobias Berents, naar Memel
(Groninger courant)
28 juli, Sontreg. Tobias Berents, van Delfziel naar de Oostzee met kaas en voor 138 Rigs-
Daalders Cramerie. Thuishaven Delfziel.
1771: 14 aug.Sontreg. Tobias Berents van Delfziel naar de Oostzee met ballast.
24 aug.,Memel, zeilklaar “FINSTERWOLDA”, Tobias Berents naar Dokkum (Gron. courant)
7 sept. Zond passage “FINSTERWOLDA”, Tobias Berents en moet naar Dokkum (Gron.c.)
7 sept. Sontreg. Tobias Berents van Memel naar Delfziel met 102 balken en 1 ½ Skok
Klaphout, Thuishaven Vriesland.
1772: 29 mei, Sontreg. Tobias Berents van Dockum naar Riga met 7 ½ Skippund kaas, 140 Rigs-
daalders dakpannen en ballast. Thuishaven Delfzyl.
24 juli, Dokkumer Nieuwzyl aangekomen, “FINSTERWOLDA”, Tobias Berents van Bilbao
(Opregte Groninger courant)

Hindrik Hindriks de Jonge (Sprik) 1738-1826 schipper te Pekela
1773: 23 maart. Dokkumerzijl vertrokken “FINSTERWOLDA”Hindrik Hindriks de Jonge
naar Noorwegen (Opregte Groninger courant)
15 mei. Van Dokkumer Nieuwzyl gezeild Hindrik Hindriks de Jonge , het schip
“FINSTERWOLDA”, naar Noorwegen (Gron.courant)
20 juni, Sontreg. Henrick Hendricks de Jonge v. Vriesland naar de Oostzee met ballast.
Thuishaven Peckla.
19 juli, Sontreg. H. H. de Jonge van Memel naar Pekela met 104 st. balken 1 skok klapholt
en 120 stokken. Thuishaven Peckla
1774 t/m 1776 vnl. op Harlingen/Amsterdam gevaren
1777: 25 mei, Dokkumer Nieuwzyl vertrokken “FINSTERWOLDA”, H.H. de Jonge naar de Oostzee.
(Gron.c.)
6 juni, Sont passage , “FINSTERWOLDA”, H.H. de Jonge, naar Koningsbergen of Memel (Gron.c.)
6 juni, Sontreg. H.H. de Jonge van Amsterdam n. de Oostzee met ballast . Th. Ter Peckel
13 juni, Memel aangekomen “FINSTERWOLDA”, kap. Hindrik Hindriks de Jonge moet van daar
naar Dockum (Gron.c.)
3 juli, Sontreg. Hindrik Hindriks van Memel naar ter Peckel met 144 balken, 86 st. delen, en
2 skok duigen. Th. Dockum.
15 juli, Dockum aangekomen “FINSTERWOLDA”Hindrik Hindriks de Jonge van de Oostzee.
(Gron.courant)
3 aug., Sontreg. H.H. de Jonge van Nieuwezyl naar de Oostzee met ballast. Thuishaven Peckla.
6 aug., Termemel , zeilklaar “FINSTERWOLDA”, Hindr. Hindr. de Jonge moet naar Dokkum.
(Gron.courant)
10 sept., Sontreg. H.H. de Jonge van Memel naar Dockum met 124 st. balken, 40 st. Duigen
en 8 skok duigen en 170 delen. Th. Ter Peckel
1778: 11 mei, Harlingen “FINSTERWOLDA”, H.H. de Jonge vertrokken naar Memel (Gron.c. )
20 mei, Sont passage, H.H. de Jonge, van Harlingen naar Memel met stenen .
Thuishaven ter Peckel.
12 juni, Sontreg. Hindrik Hindriks van Memel naar Dokkum met 109 balken, 83 Pruissische
delen, 30 st. duigen en 30 st. pijpduigen. Th. ter Peckel.
5 juli, Dokkum aangekomen “FINSTERWOLDA”, H.H. de Jonge uit de Oostzee (Gron.courant)
21 juli, Harlingen vertrokken H.H. de Jonge naar de Oostzee (Gron.courant)
25 juli, Sontreg. H.H. de Jonge van Amsterdam naar de Oostzee met ballast. Thuishaven Pekela.
28 aug. Sontreg. Hendrick de Jong v. Memel naar Dokkum met 97 balken, 54 Pr. Delen, en 2
bootmasten. Th. Pekela.
8 sept., ’t Vlie, aangekomen H.H. de Jonge uit Memel (Zeetijding, Amsterdam)
10 sept., Harlingen, aangekomen H.H. de Jonge uit de Oostzee (Gron.courant)
21 sept., Harlingen vertrokken Hindrik Hindriks de Jonge naar de Oostzee of Noorwegen .
(Gron.courant)
1784: 24 april, Sontreg. Hinderk Hinderks van Emden naar de Oostzee met dakpannen.
Thuishaven Emden
25 juni, Hindrik Hindriks van Memel naar Dokkum met 77 balken , ½ skok delenm , 11 skok
Klapholt. Th. Emden.
18 aug., Sontreg. Hindrik Hindriks van Nieuwzijl naar de Oostzee met ballast. Th. Emden
22 sept. Sontreg. Hindrik Hindriks van Memel naar Dokkum met 94 balken ¼ skok klapholt en
20 stuks Pruisische delen. Th. Emden.
1793: 6 juni Dokkumerzyl vertrokken H.H. de Jonge naar Noorwegen (Gron.courant)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hindrik Hindriks Sprik 1710-1785 schipper te Pekela
1780: 31 mei, Sontreg.Hindrik Hindriks (vader H.H. de Jonge)van Rouen naar de Oostzee
met ballast. Thuishaven Dokkum
16 juni, Pillau, aangekomen Hindrik Hindriks van Rouaan (Noord Holl. Courant)
22 juni,Sontreg. Hindrik Hindriks van Pillau naar Medemblick met rogge en haver .
Thuishaven Dokkum.
20 aug.,Sontreg. Hindrik Hindriks van Amsterdam naar de Oostzee met ballast.
Thuishaven Dockum .
10 sept., Sontreg. Hindrik Hindriks van Koningsbergen naar Medemblick met Rogge .
Thuishaven Dokkum.

Harm Jans Gust , schipper te Pekela.
1779: 18 mrt. Sontreg. Harm Jans Gust van Amsterdam naar de Oostzee met ballast.
Thuishaven Dokkum.

Overigens waren bij de oprichting van de Pekelcompagnie in 1599 al diverse Friezen betrokken, waaronder de Dokkumse Haddu Jans, echtgenote van Jan Sijmens.

donderdag 8 november 2012

Archeologisch onderzoek grafkisten in Dokkum van start

Oude grafkist in museum Admiraliteitshuis te Dokkum
Op de hoek van de Anjelierstraat en de Kloostersingel in Dokkum is op 15 oktober een grafkist gevonden met daarin menselijke beenderen die waarschijnlijk dateren uit de Middeleeuwen. Na de vondst zijn de werkzaamheden onmiddellijk stopgezet en is er een archeologisch onderzoeks- en adviesbureau ingeschakeld. Uit een kort vooronderzoek van dit bureau bleek dat er meerdere grafkisten begraven liggen op de plek waar de werkzaamheden plaatsvinden.

Voor het zorgvuldig opgraven van de vondst heeft de gemeente Dongeradeel samen met de provincie Fryslân een programma van eisen op laten stellen door een deskundig bureau. Er vindt alleen archeologisch onderzoek plaats op de plek waar de nieuwe waterleiding wordt aangelegd. De gemeente Dongeradeel en waterbedrijf Vitens hebben deze week afgesproken dat de werkzaamheden onder begeleiding van een archeologisch bureau gaan plaatsvinden.

Op dinsdag 13 november worden de werkzaamheden naar verwachting hervat. Archeologisch bureau ‘De Steekproef’ heeft de leiding over de graafwerkzaamheden op de locatie. Een ander bureau onderzoekt de vondsten op een later moment in het interprovinciaal depot in Nuis.

De graafwerkzaamheden duren naar verwachting tot en met donderdag 15 november, zodat Vitens waarschijnlijk op vrijdag 16 november kan starten met de aanleg van de waterleiding en het dichten van het gat. De snelheid waarmee de werkzaamheden kunnen worden afgerond is afhankelijk van de uitkomsten van het archeologisch onderzoek.

woensdag 7 november 2012

Boek Foestrum voor burgemeester Bearn Bilker

Geschiedenis Westergeest beschreven vanaf prehistorie tot na Tweede Wereldoorlog.
Op vrijdag 16 november aanstaande krijgt burgemeester Bilker van Kollumerland c.a. het eerste exemplaar van “FOESTRUM” aangeboden uit handen van schrijver Ybele Steenstra. “FOESTRUM” is een Nederlandstalig boek over de geschiedenis van Westergeest en haar inwoners. Het is een waardevolle aanwinst voor iedere inwoner van Westergeest en voor iedereen die geïnteresseerd is in regionale geschiedenis. Nog niet eerder is de geschiedenis van dit dorp op deze manier beschreven.


Naast de soms amusante, blijde en droevige gebeurtenissen van dorpsbewoners schrijft Steenstra – zelf oud inwoner van Westergeest en enthousiast sneuper en liefhebber van regionale geschiedenis – uitgebreid over de vroegste historie: “Diep en vaak onherkenbaar verscholen achter [pre]historische nevelen van voorbije tijden, zijn fundamenten te vinden van wat we nog steeds denken te zien en horen. Mystieke gebeurtenissen, oeroude gebruiken en vroeg-historische namen waarvan klanken in het hedendaagse terug lijken te komen. Foestrum, de tweede naam van Westergeest, lijkt zo’n rechtstreekse echo te zijn uit die vervlogen tijden. Verkaveling rondom ons dorp lijkt zijn oorsprong te hebben in tijden van rondom of vóór onze jaartelling”.

Zo worden in dit rijk geïllustreerde boek de vroeg-middeleeuwse vaarroute ten zuiden van het dorp beschreven evenals de paden en wegen die dwars door de huidige verkaveling heen kruislings samenkomen bij de kerk. Tussen alle lokale gebeurtenissen en verhalen door worden ook heel kort meer en minder belangrijke [inter]nationale gebeurtenissen aangestipt. Daardoor krijgt de lokale historie een plekje in en tussen het regionale, landelijke en soms zelfs internationale beeld.

Liefhebbers van [de] regionale geschiedenis kunnen zeer ingenomen zijn met dit boek van Ybele Steenstra, die heel nauwkeurig te werk is gegaan en het boek heeft voorzien van verklarende of verduidelijkende voetnoten en enkele aanvullende aantekeningen.

De prijs van het boek, dat gedrukt is bij TELENGA MEDIA, is laag gehouden en bedraagt € 15,00. “FOESTRUM” is vanaf 16 november verkrijgbaar maar nu al te bestellen via www.foestrum.nl, via 06-51291434 of bij Heine Steenstra, Brede Ikker 10 te Westergeest.

vrijdag 2 november 2012

Brandewijnkom Botma en Roorda in collectie Rijksmuseum

Het Rijksmuseum had allang een groot deel van zijn collectie digitaal ontsloten via de website Rijksmuseum.nl maar deze week werd deze in een nieuw jasje opnieuw gelanceerd.
Met het oog op de opening van het fysieke museum in 2013 is alvast digitaal de collectie makkelijker toegankelijk gemaakt voor zowel gebruikers van pc en laptop als mobiele apparaten als iPads en mobiele telefoons.
Brandewijnkom in collectie Rijksmuseum van Dokkumer zilversmid Paulus Sakes
Echt nieuw is de mogelijkheid om een eigen digitale verzameling bij elkaar te brengen in de zogenaamde Rijksstudio. Dit is een eigen plekje op de website waarvoor je je moet registreren (dat ook makkelijk kan via je bestaande Facebook of Twitter-account, net als op onze www.HVNF.nl ). Vervolgens kun je dan na het zoeken door de collectie je favoriete kunstwerken in je virtuele kunstverzameling plaatsen. Zo gezegd, zo gedaan. Ik registreerde me via mijn Facebook-account en deed o.a. een zoekopdracht op Dokkum. Een van de resultaten was een zilveren brandewijnkom uit 1647 van de Dokkumer zilversmid Paulus Zacharias. Dit is de duurdere vorm van zijn oorspronkelijke naam, Paulus Sakes. Het mooie is dat de afbeelding in hoge resolutie te bekijken is en dan zie je direct aan de voorzijde van de afbeelding twee cartouches met familiewapens en initialen. Ik mailde kenner van de Friese inscripties voor 1811, Hessel de Walle, en al vrij snel kwam hij met het antwoord.
Het linkerfamiliewapen met de drie klavers en de drie visjes (ofwel botten) is dat van de familie Botma terwijl de rechter met de halve Friese adelaar en 3 klavers die van de familie Roorda is. Vreemd genoeg zijn de bijbehorende initialen in omgekeerde volgorde. De initialen AGR en SGB moeten staan voor het echtpaar Aukje Gerrits Roorda en Sake Gabes Botma die waarschijnlijk in hun huwelijksjaar deze brandewijnkom kregen. Logischer was geweest dat AGR rechts boven het bijbehorende familiewapen zou staan en SGB links, boven het Botma wapen. Op de website van ons lid Rinse Brink over de familie Botma staan vele voorwerpen maar deze nog niet.

Van Paulus Sakes zijn diverse andere zilveren voorwerpen bewaard gebleven. Hij was een van de oprichters van het Dokkumer gilde van goud- en zilversmeden in 1645. Een mooie bron voor achtergrondinformatie is het boek uit 2002 van Janjaap Luijt, in samenwerking met Jan Schipper, Marlies Stoter en Cor Venema en uitgegeven door het museum Admiraliteitshuis: Dokkumer, Kollumer en Amelander zilver. Zo maakte Paulus Sakes in 1649 bekers met gegraveerde medaillons voor Aen Obbes en Iantien Aeriens en een onbekende opdrachtgever. Uit 1655 is de avondmaalsbeker van Ee bekend. Ter viering van de gereedgekomen trekvaart tussen Dokkum en Groningen maakte hij in 1656 een aantal penningen (naar ontwerp van de Amsterdamse zilversmid Johannes Lutma) waarop in het Latijn o.a. de Dokkumers Potter, Suyderbaen en Hoochacker worden vermeld. Een avondmaalsbeker van Akkerwoude/Murmerwoude uit 1657 noemt de schenkers: dominee Hermanus Scheversteijn, Folcke Binnerts, Johannes Gerlofs, Oeds Ryckles en Pytter Annes, terwijl een beker uit 1660 getooid is met de inscriptie AC 1682. Een schotel uit 1664 van Sakes' hand toont een gevierendeeld familiewapen (RK?) met een wildeman met knots, twee lelies en drie dwarsbalken met vier schuinkruisjes. En tenslotte een zilveren lepel met op de achterkant van de bak de initialen DI, AD en TRP. Wie de initialen herkent stuurt ons aub een mailtje!
Genealogische informatie over Paulus Sakes: hij werd geboren in Kollum als zoon van zilversmid Sake Paulus en Anschgen Eesgis. Hij ondertrouwde op 23 november 1653 te Dokkum met Catharina Canter van Oosten, dochter van de page aan het hof van Filips de tweede, Jacob Canter van Oosten en Machteld Arents. Hij woonde te Dokkum in de Kleine Gasthuisstraat en de Hoogstraat.

zondag 28 oktober 2012

Sonttolregisters online internationaal erkende maritieme bron

Op donderdag 25 en vrijdag 26 oktober 2012 vond in Groningen de Second Arenberg Conference on History plaats. In een gebouw (het voormalige Laboratorium voor Hygiëne) van de Rijksuniversiteit Groningen kwamen maritieme wetenschappers, onderzoekers en genealogen bijeen om de stand van zaken van de Sonttolregisters online te bespreken. De belastingregisters van de koning van Denemarken, die tol hief op de passage door de Sont, zijn een steeds belangrijker wordende bron voor onderzoek van de economische geschiedenis van de handel op de Oostzee.
Na een welkomstwoord door voorzitter Jan-Willem Veluwenkamp vertelde Michael Serruys in het kort waarom de Arenberg Foundation dit congres steunt.
Siem van de Woude, de projectleider namens Tresoar, vertelde over de stand van zaken bij het transcriberen van de Sonttolregisters door de sociale werkplaats Breed. De gegevens van voor 1630 (zo'n 320.000 records) zijn zodanig gecompliceerd dat besloten is hier een crowdsourcing project van te maken (gekeken wordt nog hoe precies). Richard Keijzer beschrijft dit ook op zijn blog.
Werner Scheltjens gaf als eerste wetenschapper een visie op de Noordduitse plaats Papenburg, in het hertogdom Arenberg, over de periode 1803-1810. Was dit een virtuele gemeenschap? In tijden van oorlog vluchtten schippers uit de Republiek vaak naar de neutrale vlag van Papenburg, zodat ze niet (makkelijk) gekaapt konden worden.
Magnus Andersson (Gothenburg, Zweden) vergeleek de scheepsbewegingen tussen 1760 en 1765 tussen de Sonttolregisters en de douanepapieren in Gothenburg, waar vaak handel binnen de Oostzee werd gelost.  
Jelle Jan Koopmans, die bezig is te promoveren op dit onderwerp, presenteerde een paper waarin de familie Kingma uit Makkum centraal stond. Kingma was een sociaal handig man, die daardoor grote rijkdom in de handel op de Oostzee en de rest van Europa kon vergaren, zoals Rienk Wegener Sleeswijk kon beamen.
Een excursie naar de Martinikerk bracht ons via een nauwe trap naar de ruimtes boven de gewelven, die een enorm netwerk van hout en steen blootlegden.
Na de pauze presenteerde Katarina Galani uit Corfu, Griekenland, een vergelijking tussen de handel op de Oostzee en de Middellandse Zee rond de Napoleontische oorlogen. De data van Lloyd's List geven een vergelijkbare bron als de sonttol voor de Middellandse zee doorvaarten.
Riikka Alvik, researcher bij het Finse Vrouw Maria Underwater Project, toonde twee case-studies over Nederlandse schepen die strandden voor de Finse kust in de 18e eeuw. Het betrof als eerste de Sint Michel in 1747, een schip onder Carl Paulsen Amiel van Amsterdam naar Sint Petersburg, waarvan een koets, kleding en luxe voorwerpen zijn opgedoken (no. 356 in de Sonttolregisters). Ook zijn er nog skeletresten in het Fins Maritiem Museum in Kotka.
De tweede was de Vrouw Maria die in 1771 onder schipper Reinoud Lourens uit Amsterdam op de rotsen bij de Alland eilanden liep. Ik schreef er recent een artikel over, Speuren in de Sonttolregisters, in de publicatie van Tresoar, Letterhoeke, met een tekening van het schip dat rechtop op de zeebodem staat, op een diepte van 40 meter. Er staan prachtige video-beelden van op YouTube, zie bijvoorbeeld Vrouw Maria wrecked in the Baltic, First dive, Second dive en Interactive Installation for shipwreck Vrouw Maria. Zie ook het onderzoek van Christian Ahlström dat hij beschreef. Het schip blijft op de zeebodem omdat het bergen en tentoonstellen rond de 100 miljoen zou gaan kosten.
De tentoonstelling met opgedoken voorwerpen in het Finse scheepvaartmuseum in Kotka, Spoils of Riches - Stories of the Vrouw Maria and the St. Michel, loopt nog tot begin 2013, maar daarna zijn ze op zoek naar een museum die het overneemt. Iets voor het Scheepvaartmuseum of Tresoar voor het vieren van het Sonttol project?
Jari Ojala, eveneens uit Finland (Jyvaskyla) liet zien dat de data in de Sonttoldatabase waarschijnlijk zeer betrouwbaar zijn omdat ze prima overeenkomen met andere Baltische bronnen als data van het Kammarskollegiet en Utrikshandel.
Na een gezellige maaltijd in café De Sleutel ging ieder zijns weegs voor deze dag.
De vrijdag, onder leiding van George Welling, begon met de cases van Friese schippersgemeenschappen (1600-1800) in Harlingen en Woudsend, door Steenbeek.
Magnus Ressel (Bochum, Duitsland) had een spetterend betoog over de impact van Polen en vooral de Pruisische steden op de handel in de Baltic: Stettin, Danzig en Memel. Zeker als Hamburg geblokkeerd werd profiteerden deze steden, allen gelegen aan de monding van een rivier met een groot achterland. Mercantilisme was hierbij het sleutelbegrip.
Na een lunch-excursie in het Groninger Provinciehuis (het oudste deel is de voormalige Latijnse School die uit de 14e eeuw stamt) was de beurt aan Hanno Brand. Hij behandelde de Friese schippers die koloniale waren vervoerden tussen 1720- 1780. Zelfs vanuit Dokkum gebeurde dit, met name op Stettin en de oostelijke Baltic. 
Maarten Draper en Jerem van Duijl hadden een mooie analyse gemaakt van de neergang van de schippers van de Waddeneilanden in de periode 1740-1790. Specifiek werd het eiland Ameland er uitgelicht, waar de Amelander schipper Fopke Cornelis opviel met maar liefst 111 doorvaarten van de Sont. Men voer met name op Dantzig, en toen die route minder belangrijk werd liep de handel van de Amelanders ook af.
Als laatste spreker gaf Jeroen van der Vliet van het Rijksmuseum een vergelijking tussen de Amsterdamse monsterrollen en de gegevens in de Sonttolregisters. Hij heeft een database opgebouwd uit de monsterrollen tussen 1747 en 1850, die een aantal mooie resultaten gaf van koppeling van namen. Ook hier weer een voorbeeld van een Amelander schipper: Cornelis Claasen Bollebakker, die met het schip Bonnafeda of Bonafida o.a. in 1770 van Amsterdam naar Dantzig voer. Het betreft hier het Amsterdamse archief van de waterschout.
Zelf zat ik nog te denken aan het visualizeren van de data uit de Sonttolregisters op een wereldkaart, zoals Google Maps. Je zou dan bijvoorbeeld met bollen, waarvan de grootte het aantal bestemmingen weergeeft, en een verschuifbare tijdslijn, prachtig in beeld kunnen brengen hoe de vaarroutes in de Oostzeehandel waren. Zoiets als GPS Visualizer.


zondag 21 oktober 2012

Gezichtsherkenning portretten met Picasa

Tegenwoordig maken de meeste mensen hun foto's digitaal en bewaren deze dan op de harde schijf van hun pc. Een goed overzicht houden van wie waar op de foto staat is echter nog behoorlijk lastig. Ga maar na: als iemand alleen op de foto staat kun je het bestand nog de naam van die persoon geven, maar wat als er meerdere personen staan afgebeeld? Hoe vind je ze überhaupt terug in de verzameling van vele duizenden foto's en andere plaatjes?
Een mogelijkheid is het vastleggen van informatie (tags) in de foto met behulp van gezichtsherkennings-software. En die kan tegenwoordig gratis gedownload worden, zoals een product van Google: Picasa 3, voor velen al bekend als naam door de opslagmogelijkheid van foto's online. De software alleen geeft de extra mogelijkheid van het kenmerken en herkennen van gezichten. Ook kunnen foto's bewerkt worden en makkelijk via social media met anderen gedeeld worden.

Niet alleen foto's maar ook portretschilderijen en -tekeningen kunnen met gezichtsherkennings-software bewerkt worden en vervolgens met elkaar in verband worden gebracht. Een prachtig voorbeeld is de Rijkmuseum applicatie Gezichten van het Rijksmuseum. Je kunt in de app selecteren op periode, kijkrichting en geslacht. Dat de software nog niet perfect werkt bewijzen de voorbeelden van enkele mannen met lang haar (en soms zelfs met snor en baardje!) die toch als 17e eeuwse vrouw worden geselecteerd. De herkenning kan echter steeds beter worden naarmate er meer informatie aan de software wordt toegevoegd op basis van de menselijke ervaringen. Nu schijnt de toegepaste API niet meer beschikbaar te zijn, omdat de aanbieder, Face.com, inmiddels is overgenomen door Facebook. Daar functioneert het voor het automatisch herkennen van gezichten in de vele foto's die worden ge-upload naar Facebook. In Europa is deze standaard-toevoeging echter al weer uitgezet per 15 oktober 2012, na privacy-bezwaren van overheidsinstanties en gebruikers.
In een van de reacties op genoemde Rijksmuseum-applicatie wordt ook een artikel genoemd waarin dieper wordt ingegaan op de mogelijkheden van gezichtsherkenning met foto's.
Volgens mij zou het in ieder geval een mooie toepassing kunnen zijn voor de portrettendatabase van het RKD, het vroegere Iconografisch Buro.
Ook voor de leden van onze vereniging is het interessant. Zo heeft Jan de Jager een enorme collectie oude foto's gescand en vertelde een ander lid mij tijdens de ledendag dat hij in zijn digitale fotocollectie prima herkenning had tussen foto's van een zelfde persoon in verschillende levensstadia!
Voor een schilderij met diverse portretten zoals Maaltijd te Dokkum mogelijk ook een interessante optie!
Laat ons a.u.b. weten wat uw ideeën en ervaringen zijn met dit type software.

Update: Ik kwam nog een voorbeeld tegen van een online programma waarbij je een foto of de URL van de foto upload om daarmee op het web te zoeken naar andere foto'shttp://www.tineye.com/
Ook Google biedt iets dergelijks (klik op het cameraatje om foto of URL te uploaden):  http://www.google.com/imghp
Ook handig voor wanneer je al jaren een plaatje op je harde schijf hebt van een website waarvan je de naam vergeten bent. Zo kun je deze weer terugvinden!

Via het email-platform Fryslan genealogy reageerde Andrys:
Ik gebruik gezichtsherkenning van Picasa al geruime tijd. Het werkt vaak verrassend goed. Ik ben door de suggesties van Picasa wel eens op het spoor gezet om onbekenden op oude familieportretten te herkennen. Maar het is vooral een hele goede methode om een overzicht te krijgen van welke foto's je van iemand hebt. Vervolgens koppel ik de foto's in Haza-21 aan de genealogische gegevens van de persoon. In totaal heb ik inmiddels meer dan 4000 familieportretten gekoppeld in Haza.
Van naaste familie (kinderen, ouders) heb ik van sommige meer dan 1000 foto's die door Picasa herkend zijn (maar dat stop ik niet allemaal in Haza).
Nadat Picasa een album per persoon heeft gemaakt geef ik alle foto's in zo'n  persoonsalbum ook nog een label met de naam van de persoon. Het is me al een paar keer gebeurd dat ik op een nieuwe computer of na een crash de hele  Picasa-database weer opnieuw moest laten opbouwen. Een label wordt fysiek aan de foto gekoppeld en is dus altijd weer te gebruiken.
Gezichtsherkenning van Photoshop Elements heb ik ook wel gebruikt, maar vind ik minder vlot werken.